DP Lideri Adnan Menderes’in Söyleminde Hürriyet: Hürriyet Mücadelesinden Hürriyet Nizamına

Authors : Lemi Atalay

Pages : 369-403

Doi:10.25064/mulkiye.1389468

View : 133 | Download : 89

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Özgürlük kavramı liberalizmin temel ilkelerinden biri olup, başkalarının özgürlüğüne zarar verilmediği müddetçe, bireylerin keyfi müdahalelere tabi olmadan dilediği gibi hareket etme serbestliğine karşılık gelmektedir. Sınırsız bir özgürlüğün olamayacağı genel olarak pek çok kesim tarafından kabul edilse de, yine de özgürlüklerin esas, kısıtlamaların istisna olduğu ve özgürlüklerin, ancak kanunla ve özgürlüklerin esasına dokunmadan sınırlanabileceği ilkesi benimsenmiştir. Özgürlük olgusu liberalizmin temel ilkelerinden olsa da, bu ilke Türk siyasal hayatında genel olarak liberal fikirler etrafında pek savunulmamış, daha çok muhalif oluşumlar tarafından kuvvetli iktidarlara karşı verilen mücadelenin bir aracı olarak kullanılmıştır. Bu nedenle de bu muhalif oluşumlar kendileri iktidara geçtikleri dönemde bu sefer giderek özgürlük kavramına yüz çevirmeye başlamıştırlar. Bu makale de işte bu tarz bir siyasal hayat tecrübesine sahip olan Demokrat Parti lideri Adnan Menderes’i merkezine almıştır. Türk siyasal hayatında çok partili hayata geçiş sürecinde ortaya çıkan Demokrat Parti’nin, iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi’ne yönelik yürüttüğü muhalefetin özgürlük mücadelesi çerçevesinde ilerlemesinde büyük bir katkısı olan Menderes, 1950’den sonra kendisi başbakanlığa geçtiği zaman ise bu siyasal yaklaşımını özgürlük karşıtı bir yöne doğru kırmaya başlamıştır. Bu doğrultuda Menderes, özgürlüklerin zaten sınırsız olamayacağı, özgürlüklerin anarşiden ziyade düzene karşılık geldiği, aşırı akımlarla mücadele, özgürlüklerin suiistimal edilmesi ve vatanın çıkarları gibi gerekçeler göstererek, özgürlükleri kısıtlamanın yolları aramıştır. Bu bağlamda, Menderes’te görülen bu dönüşümün izlerini sorunsal olarak ele alan makale, Menderes’in özgürlük olgusuna yönelik teorik ve pratik açıdan farklı dönemlerdeki farklı yaklaşımlarını, söylemsel bir analiz etrafında ortaya koymayı amaçlamıştır. Daha çok söylemsel bir yöntem izlendiği için ‘Adnan Menderes’in Konuşmaları, Demeçleri ve Makaleleri’ adlı eser ve Meclis Tutanakları bu makalede esas alınan temel kaynaklar olup, konunun teorik ve dönemsel açıdan değerlendirilebilmesi için de yine çeşitli kaynaklardan yararlanılmıştır. Çalışmada ortaya konan görüş ve tespitlerin ardından, Adnan Menderes’in özgürlük kavramına araçsal yaklaştığı ve muhalefet döneminde iken tercih ettiği özgürlük söyleminde samimi olmadığı ve bu nedenle sınırlı ve disiplinli bir özgürlük anlayışından yana olduğu ileri sürülmüştür.
Keywords : özgürlük, düzen, sınırlandırma, Demokrat Parti, Adnan Menderes