Yapay Zekâ Okuryazarlığı Konulu Çalışmaların Sistematik Derleme Yöntemiyle İncelenmesi

Authors : Celalettin Çelebi, Uğur Demir, Ferhat Karakuş

Pages : 535-560

View : 289 | Download : 307

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Review Paper

Abstract :Yapay zeka (YZ) ulaşım, tarım, finans, pazarlama, reklamcılık, bilim, sağlık, adalet ve güvenlik gibi birçok alanda fırsatlar sunmaktadır. Dolayısıyla YZ teknolojisinin ortaya çıkmasıyla hayatlarımız önemli ölçüde değişmektedir. YZ insanların günlük yaşamlarında daha önce hiçbir teknolojik aracın erişemediği hızda konum elde etmektedir. Bu sebeple YZ üzerine çalışmayan kişilerin (uzman olmayanların) YZ becerilerini artırmak; onların gelecekte YZ teknolojilerinin yer aldığı bir dünyada etkili iletişim kurabilmeleri, değişen teknolojiye ayak uydurabilmeleri, YZ’nin avantajlarından faydalanabilme ile dezavantajlarından kaçınabilmeleri açısından oldukça önemli hale gelmektedir. YZ Okuryazarlığı kavramı tam da bu noktada insanların YZ teknolojilerini etkin ve etik bir şekilde kullanabilmeleri için gerekli olan beceri setini ifade etmektedir (Yetişensoy ve Rapoport, 2023). Bu çalışma ile Türkçe literatüre katkı sağlamak ve İngilizce yayınlanmış YZ okuryazarlığı konulu çalışmaların kavrama dair tanımlamadaki farklı yaklaşımları ortaya çıkarmak ve bu doğrultuda YZ okuryazarlığı üzerine hangi tanımlamaların yapıldığı, tanımsal çalışmaların yıllara, yayımlandığı ülkeye, veri toplama araçlarına, veri analiz yöntemlerine ve desenine dağılımı, nasıl bir teorik yol haritası izlediği ve YZ okuryazarlığının gerekliliğine dair hangi vurguların yer aldığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda sistematik derleme yöntemiyle ulaşılan 57 makale ve bildiri çeşitli dahil etme ve hariç tutuma kriterleri uygulanarak sekiz makale ile sınırlandırılmıştır. Veriler analiz edilirken içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Geçerlik ve güvenirlik aşamasında verilerin temalandırılması ve kodlanması için uzman görüşüne başvurulmuştur. Araştırmamızın soruları kapsamında elde edilen bulgular raporlaştırılmış ve sonuçlar bölümünde tartışılmıştır. YZ okuryazarlığı tanımlar arasındaki farklılıkların ise farklı disiplinlerin gerektirdiği YZ uygulamaları ve yetkinlikleriyle ilgili olduğu, çalışmaların büyük oranda 2020 ve sonrasında yapıldığı, en çok çalışmanın eğitim alanında yapıldığı, Çin’in YZ okuryazarlığı konulu çalışmalarda en fazla yayın yapılan ülke olduğu, tanımlarda kullanılan yol haritasının büyük oranda benzer olduğu, araştırma desenlerinin yakın oranlı olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Sonuç olarak YZ okuryazarlığını bireylerin yapay zeka teknolojilerini eleştirel bir şekilde değerlendirmelerine, yapay zeka konseptlerini anlama ve pratik uygulamalarda kullanabilme yeteneklerine sahip olmalarını ve aynı zamanda etik ve etkili bir şekilde yapay zekâyı günlük yaşamlarında ve iş dünyasında kullanmalarına olanak tanıyan bir yetenekler kümesi olarak tanımlanmıştır
Keywords : Yapay zeka okuryazarlığı, yapay zeka, okuryazarlık