ZAMANIN SANATSAL-FELSEFİ VE BİLİMSEL-TEORİK YÖNLERİ

Authors : Fərid Ibrahimli

Pages : 1-13

View : 156 | Download : 160

Publication Date : 2024-02-08

Article Type : Research Paper

Abstract :Araştırmada kullanılan yöntemler ampirik ve teorik anlama yöntemlerini kapsamaktadır. Ampirik düzeyde gözlem, betimleme ve karşılaştırma, teorik düzeyde ise soyutlama, analiz ve sentez yöntemleri kullanılmış ve bilişsel dilbilimin sunduğu modeller bir araştırma yöntemi haline gelmiştir. İnsanlar, eski çalışma ilişkileri, çevreye yönelik tutumlar, doğal fenomenlerin gözlemlenmesi ve astronomik bilgilerin bir sonucu olarak zamanı ölçmek için teknolojiler oluşturabilmişlerdir. Zaman problemini çözmeye yönelik ilk yaklaşımların merkezinde, eski insanların matematiksel bilgilerinin başarıları, özellikle de eski bilimin sayı sistemleri hakkındaki embriyonik keşifleri vardır. Ancak zaman algısı bu süreçlerden önce gelir. Sanatsal-felsefi bakış açısıyla elde edilen ön sonuçlar bilimsel buluşlara geçiş noktası olsa da bilimsel araştırma sürecinde elde edilen sonuçlar da sanatsal-felsefi düşünce sistemini etkiler. Sonuç olarak, zaman da dahil olmak üzere algılanan kavramlar bir dil ortamı haline gelir. Eski insanlar zamanı belirlediler, yılın, ayın ve günün bölümlerine isim verdiler. Zaman ve süre sorununu çözerken, eski insanlar çeşitli araçlar kullandılar: gök cisimlerinin gözlemlenmesi, tarım ve av mevsimi, iklim, dini ritüeller. Sosyal hayatın taleplerinden türetilen zaman probleminin çözümünde elde edilen dilsel sonuçlar, sözlüksel-anlamsal, morfolojik, sözdizimsel yapıda birimlere dönüştürülerek zaman ve süreyi ifade eder. İlkel insanların zaman kavramıyla ilk ne zaman tanıştıkları sorusuna net bir yanıt veremesek de, ilkel zaman algısının bellek sisteminin işleyişini anlamakla başladığını belirtmeliyiz. Bilişsel sistemin çalışma mekanizmasına hayran olan eski insanlar, meraklarını dini dünya görüşleri ve inançlarıyla ifade ettiler. Eski Türk sanat düşüncesinde zamanın ifade araçlarının gözlenmesi, zamanın etimolojisine dair kanıtlar sunmaktadır. Zamanı ifade eden isimlerin etimolojisi hakkında mevcut kanıtlar, bilişsel mekanizmalarda zamanın psikolojik ve fiziksel nicel ve nitel göstergelerini anlama mekanizmalarını incelemek için önemlidir. Araştırma, bilişsel zaman kategorisinin sanatsal dilde ifade araçlarının teorik yönlerini belirlemeyi mümkün kılar. Sanatsal konuşmada zamansallığın belirli bir zamanın metaforik sistemdeki ifadesinin yanı sıra zaman kavramı etrafında felsefi yargılar da sanatsal konuşmayı zenginleştirmiştir. Sanatsal-felsefi bakış açısında zamanın incelenmesi birçok yönü birleştirir. Sanatsal-felsefi bakış açısında zamanın incelenmesi, dilbilimsel, psiko-dilbilimsel, kültürel, teolojik, felsefi yönleri içerir.
Keywords : fiziksel zaman, psikolojik zaman, sanatsal felsefi zaman