Kronik hastalıklarda öz yeterlilik algısı: Türkiye’de gerçekleştirilen çalışmalar üzerine bir derleme

Authors : Gamze KARADAYI KAYNAK

Pages : 79-86

View : 7 | Download : 5

Publication Date : 2022-09-30

Article Type : Review Paper

Abstract :Yaygınlığı yüksek olan ve ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alan kronik hastalıkların yönetiminde, sağlık davranışlarının başlatılmasında ve sürdürülmesinde bireysel değişken olan öz yeterlik önemli bir güdüsel kaynaktır. Bu nedenle, bu derlemede Türkiye’de gerçekleştirilen kronik hastalıklar ve öz yeterlik arasındaki ilişkinin ele alındığı çalışmaların incelenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda kronik hastalıklarda öz yeterliğin hangi değişkenlerden etkilendiği, bu değişimlerin nasıl etkilere yol açtığı ve öz yeterlikle ilgili gerçekleştirilen müdahalelerin etkisi ele alınmıştır. Derlemede çeşitli veri tabanlarından insert ignore into journalissuearticles values(EbscoHost, Science Direct, Taylor & Francis Online, Ulakbim, Dergipark ve Google Akademik gibi); son 20 yılda yayımlanmış makaleler taranmıştır. Derlemeye Türkiye’de gerçekleştirilmiş 25 adet araştırma makalesi dâhil edilmiştir. Aramalar yapılırken arama butonlarına öz yeterlik, öz-etkililik, kronik hastalık, “self efficacy and Turkey” anahtar sözcükleri yazılmıştır. Türkiye’de öz yeterlik ve kronik hastalıklar arasındaki ilişkinin incelendiği bu derlemede, diyabetle ilgili sekiz, kronik böbrek yetmezliği ve hemodiyaliz, KOAH hakkında beş, romatoid artrit ve kanser hakkında iki, hemofili, hipertansiyon hakkında bir ve genel kronik hastalıklar hakkında ise iki çalışmaya yer verilmiştir. Genel olarak kronik hastalığı olanların öz yeterlik düzeyinin düşük ya da orta düzeyde olduğu, eğitim ve gelir düzeyi yüksek olanların ve hastalığa dair eğitim almış olanların öz yeterliklerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca aile desteği ve sosyal desteğin öz yeterlikle olumlu ilişkisinin olduğu; öz yeterliğin artması ile öz bakım gücünün, kendini yönetme davranışlarının, tedaviye uyumun ve yaşam kalitesinin arttığı söylenebilir. Hastalığa dair verilen eğitim içerikli müdahalelerin öz yeterliliği arttırdığı ve artan öz yeterliğin kendini yönetme davranışlarını olumlu yönde etkilediği bulunmuştur.
Keywords : Kronik hastalıklar, derleme, öz etkililik