Bilâd-ı Arab Topraklarındaki Fıkhî Çoğulculuğun Osmanlı Merkezine Taşınması: Münîb Efendinin Taklid Risalesi

Authors : Burak ERGİN

Pages : 643-666

Doi:10.17120/omuifd.1175107

View : 11 | Download : 13

Publication Date : 2022-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı merkez topraklarında asırlarca kaza ve iftâda resmi mezhep olarak Hanefi mezhebinin görüşleri tatbik edilmiştir. 19. yüzyılda hukukta Batılılaşmayla birlikte fıkhın kanunlaştırılması gündeme gelmiş ve Mecelle kanun metni olarak hazırlanmıştır. Mecellede sadece Hanefi mezhebinin müftâbih görüşlerinden yararlanılmış, zayıf olarak kabul edilen Züfer’in bir görüşü kanun metnine dâhil edildiği için heyet başkanı Ahmed Cevdet Paşa görevinden uzaklaştırılmıştır. Buna paralel bir biçimde gerek fıkhın kanunlaştırılmasında gerekse diğer fıkhî meselelerde dört mezhepten yararlanma hatta bir ileri safhaya gidilerek telfik yapılması gündeme gelmiştir. Böyle bir tartışma ortamında ilmiyeden yetişen ve çeşitli görevlerde bulunan Tevfik Efendi, Meclis-i Tedkikat-ı Şer‘iyye komisyonunda aza olan Münîb Efendi’den taklidle ilgili bir risale kaleme almasını ister. Münîb Efendi, Tevfik Efendi’nin talebine olumlu cevap vererek taklidle ilgili bir metin telif eder. el-Kavlü’s-sedîd fî ahkâmi’t-taklîd isimli risalesinde Münîb Efendi taklid, ve telfik tartışmalarını ele alır. O, risalesinde asırlardan beri fıkhî çoğulculuğun kaza ve iftâda tatbik edildiği Arab coğrafyasındaki tartışmaları irdeler. Risale mezhepler arası intikal, ruhsatlara tabi olma, zayıf görüşle amel etme ve telfik konularını kapsar. Münîb Efendi, Hanefi mezhebi içerisinde 11./17. ve 12./18. yüzyıllar arasında telfîke karşı güçlü bir muhalefete rağmen telfîkin cevazını savunur ve bu konuda pek çok delil getirir. Münîb Efendinin bu bağlamda literatüre katkısı, telfîkin cevazıyla ilgili deliller geliştirmesi ve özellikle Hanefi mezhebi içerisinde telfîke olumsuz bakan âlimlerin delillerini eleştirmesidir. Münîb Efendi kişinin bireysel olarak amellerinde yaptığı telfikle kaza sistemindeki hukuki çoğulculuğu birbiriyle mukayese eder. Bizim bu çalışmadaki amacımız Münîb Efendi’nin risalesini iç ve dış bağlamdan hareketle belli bir zemine oturtarak müellifin muhatap kitlesine dair bazı tespitlerde bulunmak, özellikle Osmanlı merkez topraklarında tek mezhepli yapıdan çoklu mezhep anlayışına geçiş sürecinde buna katkı sağlayan bir metni analiz etmektir.
Keywords : Osmanlı merkezi, fıkhî çoğulculuk, taklid, telfik, Münîb Efendi