Klasik Türk Şiirinde Müddeî

Authors : ABDULLAH EREN

Pages : 607-614

View : 25 | Download : 16

Publication Date : 2016-12-22

Article Type : Other Papers

Abstract :Klasik Türk şiirinde gerek olumlu gerekse olumsuz tipler kendilerine özgü bir takım ortak karakter özellikleri etrafında birleşir. Olumlu tiplerin başlıca karakter özellikleri samimiyet, sadakat ve marifet gibi çeşitli faziletler iken; olumsuz tiplerinki riyakârlık, menfaatçilik ve yalancılık gibi kötü huylardır. Şairler bu tipleri özellikleri ile birlikte karşılaştırarak ideal insan tipi ve onunla ilgili telakkileri örnekleme yoluyla belirginleştirmeye çalışır. Olumlu ideal tipler başta âşık, arif ve rindler olmak üzere gönül ehli kimselerdir. Bunlar benlikten uzak bir şekilde yaşar. Bu tiplerin kendilerini başkalarına hoş göstermek ve sahip oldukları üstün vasıfları ispatlamak gibi bir dertleri bulunmaz. Rakip, zahid, vaiz ve sofu gibi olumsuz tipler ise yaşantısını benlik üzerine kurmuştur ve bunun gereği olarak şan, şöhret, makam, mal ve mülk gibi dünya menfaatlerine ulaşmak için tavır, davranış ve sözleriyle çeşitli faziletlerle donanmış olduğunu iddia ederler. Hayatları genel itibarıyla bu çerçevede şekillendiğinden dolayı bu tipler müddeî olarak adlandırılır. Müddeîlik bunların âdeta üst kimliğidir.   Müddeî, ideal insan tipinin sahip olduğu özellikleri taşıdığını ileri süren fakat bunların hiç birisini taşımayan kimsedir. Onun içi ile dışı, özü ile sözü bir değildir. Her hareket ve fiili yanıltıcıdır. Sözleri daima yalandır. İlişkilerini dünya menfaatlerine göre düzenler ve bu yüzden alçaldıkça alçalır. Kendisiyle bir menfaat çatışması olmadığı hâlde kendine rakip gördüğü gönül ehli kimselere şiddetle düşmanlık yapar. Onları her fırsatta kınayarak değersiz göstermeye ve böylece kendini başkalarının gözünde yükseltmeye çalışır. Kabiliyetsizlik ve cehalet bir yana bırakılırsa bu kötü özelliklerin başlıca sebebi onun aşk ve muhabbetten uzak olmasıdır. Çünkü bunlardan uzak olan kimse benlik ve hevanın esiri olduğundan marifet ve hakikate ulaşmanın şartı olan terk ve fenâ hâllerini yaşayamaz. Müddeînin bu yolda bir gayreti yoktur. Kendi fikrince bu hâlleri yaşamış ve ulaşılması gereken yere ulaşmış olduğundan gönül ehlinin bu konulardaki telkinlerine kulak asmaz. Böylece zan ve hayâllerinin hak ve hakikat olduğu iddiası peşinde sürüklenir ve çeşitli hilelerle bu davasını ispata çalışır. Bu çalışma, klasik Türk şiirinde müddeîlik kavramını, müddeî olarak adlandırılan tiplerin ortak karakter ve davranış özelliklerini ve diğer tiplerle münasebetlerini örnek metinlerden hareketle sergilemeye yöneliktir.
Keywords : Klasik Türk Şiiri, Müddeî, Zahid, Vaiz