Tarihsel süreç içinde Nevrûz Makâmı

Authors : Özlem Elitaş, Burak Kaynarca

Pages : 1033-1050

Doi:10.48146/odusobiad.1196057

View : 116 | Download : 150

Publication Date : 2024-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Günümüzde az kullanılan makâmlar arasında yer alan Nevrûz makâmının tarihsel süreç içerisinde müzik nazariyatına dair çeşitli kullanım alanları olduğu bilinmektedir. Teori kaynaklarında Nevrûz, nazariyat alanının temel fonksiyonlarına işaret eden cins, âvâze, şûbe, terkîb, makâm ve perde gibi kavramlarla anılmıştır. 13. yüzyıldan itibaren edvârlarda dörtlü bir cins olarak tanımlanan Nevrûz, ilk olarak Safiyyüddîn Abdulmu’min Urmevî tarafından Mücenneb-Mücenneb-Tanînî (CCT) aralıklarından oluşan bir âvâze olarak tarif edilmiştir. Urmevî’nin edvârında ebced notasıyla yazdığı iki eser örneğinden birinin Nevrûz Savt oluşu bu ses organizasyonunun 13. yüzyıldaki yaygın kullanımı hakkında fikir vermektedir. Nevrûz, âvâze, şûbe ve terkîb gibi günümüze kadar sahip olduğu fonksiyonlardan uzaklaşarak 18. yüzyılın sonlarından itibaren “makâm” kimliğiyle tanınır hale gelmiştir. Çalışmada, nazarî kaynaklardan elde edilen bilgiler doğrultusunda Nevrûz makâmının tarihsel değişim sürecini ortaya koyabilmek için literatür taraması yapılmış ve döküman analizi uygulanmıştır. Bu yöntemle nazariyatçıların Nevrûz makâmını açıklarken temel aldıkları yaklaşımlar ve sınıflamalar dikkate alınarak makâma dair değişim ve dönüşüm izlerine değinilmiştir. Ayrıca TRT Müzik Dairesi repertuarı ile T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi bölümünde kayıtlı Nevrûz eserlerin notaları taranmış, bazı Nevrûz eserlerin farklı makâm isimlendirmeleriyle künyelenmiş oldukları tespit edilmiştir.
Keywords : Makâm, Nevrûz Makâmı, Âvâze, Şûbe, Terkîb