Bilinmeyen bir mizahî/aykırı sözlük: Abdi Kevenoğlu’nun Sözcüklerin Aynası (1990) adlı sözlüğü

Authors : Ahmet ISPARTA

Pages : 297-307

Doi:10.29000/rumelide.1014635

View : 17 | Download : 6

Publication Date : 2021-12-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Bir dilin içinden belirli kelimelerin seçilip şahsî düşünceler çerçevesinde eleştirel, mizâhî ve ironik bir dille yeniden tarif edildiği sözlüklere “mizahî sözlük” veya “aykırı sözlük” denmektedir. Bu türün Türkçe ile yazılmış, bugün için bilinen ilk örnekleri şunlardır: Yazarı meçhul olan Lugat-i Mîzâh insert ignore into journalissuearticles values(tahminen 1700’lerin sonu veya 1800’lerin başı);, Teodor Kasap insert ignore into journalissuearticles values(1835-1897);’ın çıkardığı Hayal gazetesinde tefrika olarak yayımlanan Kâmûs-ı Muhtasar insert ignore into journalissuearticles values(1877);, Direktör Mehmed Âlî Bey insert ignore into journalissuearticles values(1846-1899);’in kaleme aldığı ve türün en bilinen örneği olan Lehçetü ’l-Hakâyık insert ignore into journalissuearticles values(Tarîk gazetesinde tefrika olarak 1884, kitap olarak ilk baskı 1897, 3. baskı 1910); ve Hayâl-i Cedîd gazetesinde tahminen Ebüssüreyya Sami Bey insert ignore into journalissuearticles values(1868-?);’in kaleme aldığı yine tefrika hâlinde basılan Lugat-i Cedîde insert ignore into journalissuearticles values(1910);. Dil ve edebiyat tarihimiz için önemli olan bu örneklerin hemen hepsi sınırlı sayıda kelimeyi içermektedir. Bu makalede Abdi Kevenoğlu’nun 1990 yılında kendi imkânları ile yayımladığı Sözcüklerin Aynası adlı daha önce bilinmeyen ve yaklaşık 3000 kelime ile önceki örneklerden çok daha fazla kelime içeren mizahî/aykırı sözlüğü tanıtılacaktır. Almanya’nın Bonn Konsolosluğunda 1960-1980 yılları arasında yirmi yıl kadar mütercim olarak görev yapan Abdi Kevenoğlu’nun, Sözcüklerin Aynası adlı sözlükte kullandığı dil ile, anılarından hareketle yazdığı Alamanya Alamanya insert ignore into journalissuearticles values(İzmir 1990); adlı eserindeki hikâyelerin dili birlikte değerlendirildiğinde, insanları ve toplumu dikkatle gözleyen ve bu gözlemlerini incelikle kaleme alan bir yazar olduğu görülecektir. Elinizdeki bu makalede Sözcüklerin Aynası sözlüğünde yer alan tarifler dil ve içerik bakımlarından ayrı ayrı incelenmiştir. İlk olarak tariflerdeki söz sanatları ve mizahı oluşturan dil oyunları ele alınmış, ikinci olarak yazarın insan ve topluma ilişkin gözlemleri içerik ve söylem düzeyinde incelenmiştir.
Keywords : sözlük, aykırı sözlük, mizahî sözlük, Abdi Kevenoğlu, Sözcüklerin Aynası