Tes Yazıtı’nın Güney Yüzünün 3. Satırında Yeni Bir Deyim? İlgerü konmak

Authors : Mihriban Aydın

Pages : 249-256

Doi:10.29000/rumelide.1439608

View : 61 | Download : 65

Publication Date : 2024-02-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk runik harfli eski Türk yazıtları, bugün sayısı beş yüzü aşmış, Türkçenin bilinen ilk yazılı belgeleridir. Bu metinler üzerindeki çalışmalar, Vilhelm Thomsen’in yazı sistemini çözdüğünü duyurması ve yayımlaması ile başlar. Dolayısıyla 1893 yılından bugüne kadar bu metinler üzerindeki çalışmalar artık binlerle ifade edilmektedir. Yazıtlar dönemi Türkçesinden elde edilen her bulgu, yalnızca Türkçenin türlü devirleri ve bugünkü çağdaş dönemleri hakkında bilgi vermez; bu metinler, aynı zamanda birçok bilim dalının da ilgi alanına girer. Bunun yanında bazı Asya ve Avrupa halkları hakkında da başvuru kaynakları arasında gösterilir. Bu makalede Uygur Kağanlığı’nın ilk dönemleri hakkında bilgi edinilebilen Tes Yazıtı’nın güney yüzünün 3. satırındaki ilgerü konmak ifadesinin gözden kaçmış bir deyim olabileceği öne sürüldü. Makalenin giriş bölümünün ardından birinci bölümde, önceki okuma ve anlamlandırmalara yer verildi. Bu okuma ve anlamlandırmalar üzerinde çeşitli değerlendirmelerde bulunuldu. İkinci bölümde yeni bir okuma ve anlamlandırma dikkatlere sunuldu. Ardından ilgerü konmak ifadesi hakkında değerlendirmeler yapıldı. Bir isim ve bir fiilden oluşan bu yapıda anahtar kelime kuşkusuz ilgerüdür. Bu nedenle ilgerü kelimesinin anlam dünyası hakkında bilinenler sıralandıktan ve ardından kon- fiilinin tanıkları verildikten sonra, ilgerü kon- deyiminin “doğuya yerleşmek” yerine, “önüne oturmak, başına geçmek” olarak anlamlandırılması gerektiği öne sürüldü. Bu yeni anlam ile satırın anlam bağlamının da daha anlaşılır olduğu dikkatlere sunuldu.
Keywords : Eski Türk Yazıtları, Eski Türkçe, Uygur Yazıtları, Tes Yazıtı, ilgerü konmak, ileri