Muhakemetü’l-Lugateyn’deki Fiillerin Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Görüntüleri

Authors : Sunay Deniz

Pages : 216-234

Doi:10.29000/rumelide.1469407

View : 52 | Download : 60

Publication Date : 2024-04-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Ali Şir Nevâyî’nin Türk dili açısından en önemli eserlerinden biri Türkçe ile Farsçayı anlatım gücü bakımından karşılaştırdığı Muhakemetü’l-Lugateyn adlı eseridir. Nevâyî eserinin bir bölümünde Türkçenin zenginliğini göstermek amacıyla Farsçada karşılığı olmayan 100 fiilden bahseder. Bu 100 fiilin hiçbirinin Farsçada karşılığının bulunmadığını, Farsların bu fiillerin her birine karşılık bulmak için pek çok kelimeyi bir araya getirmek durumunda olduklarını ve bunu da ancak Arapçadan kelime alarak yapabildiklerini ifade eder. Bu çalışmada, Muhakemetü’l-Lugateyn’de Farsça karşılıklarının bulunmadığı dile getirilen bu 100 fiilin bugün Türkiye Türkçesi ağızlarındaki durumu, kaç tanesinin varlığını sürdürdüğü, yapıları, bugünkü anlamları, tespit edilen fiillerden türeyen şekiller, kullanıldığı ağızlar, kısacası Türkiye Türkçesi ağızlarındaki izleri araştırılmıştır. Ayrıca bu fiillerin Eski Türkçe ve Orta Türkçe dönemi tarihi Türk yazı dillerinde bulunup bulunmadıkları da incelemeye dâhil edilmiştir. Çalışmada Sema Barutçu Özönder’in “Ali Şir Nevâyȋ Muḥākemetü’l-Luġateyn” adlı eseri esas alınmış ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki izleri için de Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü kullanılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda, yüzyıllar öncesinde Nevâyî’nin bahsettiği bu 100 fiilden 44 tanesinin Türkiye Türkçesi ağızlarında çeşitli biçimleriyle isim, fiil ve birleşik yapılarda varlığını sürdürdüğü tespit edilmiştir.
Keywords : Ali Şir Nevâyȋ, Çağatay Türkçesi, Türkiye Türkçesi Ağızları, Türkçenin Söz Varlığı, Muhakemetül Lugateyn, Fiil