Soylamalarda Hatırlatma, Ad Verme, Kendini Tanıtma ve Haddini Bildirme

Authors : Ebru Birkan Akhan

Pages : 385-392

Doi:10.29000/rumelide.1502200

View : 39 | Download : 53

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Soylamalar, aksakallı bilgelerin toy ya da diğer meclislerde insanlara hitap cümleleridir ki millî ve manevî değerleri zikretmesi açısından da dikkate değerdir. Türk kültürünün izlerini taşıyan bu didaktik-manzum yapılar incelendiğinde geçmişin geleceğe an be an yansımasıdır. Epik geleneğin damgasını taşıyan söylemler, araştırıcılar tarafından “destan manzumesi” ya da “makamsız manzum söylemek” ve “saz ve kopuz eşliğinde şiir söylemek” hatta “deyiş demek” olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda Oğuznâmecilik geleneği içinde zikredilen Oğuznâmeler, zengin soylama örnekleri içerir. Dede Korkut tarafından çeşitli vesilelerle dile getirilen bütün manzumlar, yapısı itibariyle hem akılda kalmış hem de dilden dile nesilden nesile aktarılmış yapılardır. Âşık tarzı halk hikâyelerinin “döşeme” bölümü ve deyişlerde soylama mirasını paylaşmışlardır. Deyişler, hem manzum hem de eğitici vasıf taşırlarken “döşeme” bölümü de hikâyeyi açıklayıcı niteliktedir. Bu çalışma yukarıda ana hatlarıyla çizilmeye çalışılan soylamalar üzerinedir. Oğuz boylarının hayatlarını aksettiren Oğuznâmelerden Dede Korkut Kitabı ve Günbed nüshası şeklinde tavsif edilen Oğuz Bitigi’nin metin tabakaları incelenerek “hatırlatma, ad verme, kendini tanıtma ve haddini bildirme” içerikleri taranarak tespit edilmiştir. Bu bağlamda Dede Korkut Oğuznâmelerinin Dirse Han Oğlı Buğaç Han Boyunda Korkut Ata, erginlenme sonucunda Dirse Han’dan altun başlu ev vermesini ister. Soylama, Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Kağan’ın Tömürdü Kağul’a verilen “duvarı altından, pencereleri gümüşten ve çatısı demirden” eve telmih-hatırlatma içerir. Aksakallı bilgelerin sahip oldukları engin birikimleri yansıtan soylamalar, dikkatle incelenip diğer Oğuznâme halkalarıyla karşılaştırıldığında ortak özellikler taşıdığı görülmektedir. Netice itibariyle soylamaların ad verme-mevkii-orun istemede kullanıldığı ve hayat hakkında bilgi verici nitelikte olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, kişinin kendini tanıtma ve haddini bildirme durumlarında da rol aldığı aşikârdır.
Keywords : Döşeme, Dede Korkut, Epik, Oğuznâme, Soylama