Çârperdî’nin el-Muğnî ile İbn Hişâm’ın Katrü’n-nedâ Metinlerinin Mukayesesi

Authors : Nurullah Oruç

Pages : 47-79

Doi:10.18498/amailad.1537371

View : 113 | Download : 105

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Yüzyıllardır okutulan İslami ilimlerin başında Arapça dilbilgisi gelmektedir. Zira İslam dininin özünü teşkil eden Kur’ân-ı Kerîm ve onu tebliğ eden Hz. Muhammed’in sözlerini ihtiva eden hadis metinlerinin dili Arapçadır. Bu dili öğrenmeye talip olanlara hocaları tarafından çeşitli metinler okutulup ezberlettirilmiş ve bu durum zamanla bir gelenek halini almıştır. Söz konusu metinler arasında Çârperdî ile İbn Hişâm’ın kaleme aldıkları el-Muğnî ve Katrü’n-nedâ isimli eserler vardır. Çalışmamız, adı geçen müelliflerin hayatını, eserlerini ve edebi kişiliklerini konu edinmektedir. Ayrıca Arapça gramerine dair ders kitabı mahiyetinde olan bu eserlerinin özellikleri, birbiriyle mukayesesini ve Arap dilindeki yerlerini ele almaktadır. Çalışmamızda günümüze kadar muhtelif yörelerde okutulan ve üzerine kayda değer çalışmaların yapıldığı bu iki eserin karşılaştırılmasına yer verilmiştir. Bunun neticesinde hacim, muhteva, üslup ve yöntem yönünden aralarındaki farklılık ve benzerliğin tetkik edilmesinin bir nebze olsun alana katkı sağlayacağı; yapılacak benzer araştırmalara bir basamak oluşturması beklenmektedir. Zikredilen kaynakların ikisinin de ders kitabı olarak okunması halinde önceliğin hangisine verilmesi gerektiği akıllarda soru işareti bırakmaktadır. Hazırlanan çalışmanın bu problemin giderilmesi hususunda bir nebze olsun yol göstereceği umut edilmektedir. Buna ek olarak araştırmamız anılan iki eser arasında çarpıcı hususları tespit etmeyi gaye edinmektedir. Başlangıç seviyesinde talebelerin ezberleyeceği bir metin düzeyinde kaleme alınan gramer konulu bu eserler üzerine şerh ve haşiye gibi çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu durum söz konusu eserlerin Arap gramerindeki önemini gözler önüne sermektedir. Anılan eserlerle ilgili yapılan çalışmalar, günümüzde de devam etmektedir. Söz konusu çalışmalar arasında zikri geçen iki eserin mukayesesine yer veren özgün bir çalışmanın bulunmaması dikkat çekmektedir. Diğer yandan yapılan inceleme sonucunda Arap dünyasında Çârperdî’nin el-Muğnî’sini ele alan çalışmaya rastlanılmaması da ayrıca ilgi çekmektedir. Çalışmamızda bahsi geçen iki eserin hacim, muhteva, yöntem ve üslup yönüyle farklılıklarına yer verildiği gibi bunların ortak yönlerine de temas edilmiştir. Bunun sonucunda Arap dili ve belagatindeki yeri ve alana katkısı bakımından onların sahip oldukları hüviyetleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla gerçekleştirdiğimiz araştırmamız giriş, dört bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Birinci ve ikinci bölümler, çalışmamızın konusunu teşkil eden müellif ve eserlerine tahsis edilmiştir. Burada söz konusu yazar ve eser hakkında ana hatlarıyla bilgiler veciz bir şekilde anlatılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde mevzu bahis eserlerin hacim, içerik, üslup ve tasnif açılarından ayrıştığı noktalara yer verilip bunların mukayese ve değerlendirmesi yapılmıştır. Son kısımda ise bu eserlerin benzeştiği yönlere temas edilmiştir. Nitel inceleme yöntemiyle yapılan bu araştırma sürecinde öncelikli olarak çalışmamıza mevzubahis olan iki kaynağa müracaat edilmiş, gerekli yerlerde ise diğer klasik kaynak ve bilimsel çalışmalardan da istifade edilmiştir. Adından söz edilen iki eser arasında mukayese yapılırken müelliflerinin vefat tarihleri göz önünde bulundurularak önce Çârperdî, ardından ise İbn Hişâm’ın eserine yer verilmiştir. Araştırmanın sonucunda yapılan tespitler göze çarpmaktadır: Katrü’n-nedâ isimli eser el-Muğnî’ye nazaran daha basit bir dille kaleme alınmıştır. Dolayısıyla hem ezberlenmesi hem de anlaşılması bakımından onun metninin el-Muğnî’ye kıyasla daha kolay olduğu barizdir. el-Muğnî’nin içerdiği konular Katrü’n-nedâ’ya göre oldukça sistematik ve kapsamlı olması hasebiyle el-Muğnî’nin ihtiva ettiği birçok konuya Katrü’n-nedâ’da yer verilmemiştir. Bu zaviyeden bakıldığında Arapça gramerinin öğrenimi ve talebenin meselelere vukufiyeti noktasında Katrü’n-nedâ’nın el-Muğnî kadar yeterli gelmediğini bariz bir şekilde göstermektedir. el-Muğnî eserinde müstakil bir bölüm olarak edatlara yer verilmesi alanında yapılacak çalışmalarda yararlanılabilecek bir kaynak olması bakımından son derece önemlidir. el-Muğnî’de cümle bilgisinin yanında kelime yapısıyla ilgili bazı konulara da temas edilmektedir. Katrü’n-nedâ’da ise daha çok i‘râb/gramer ve anlambilim üzerinde durulmuştur. Ayrıca mevzubahis eserde bazı imla kurallarına da temas edildiği mülahaza edilmektedir. Buradan her iki eserin ortak noktasının nahiv ağırlıklı olmakla beraber, Arapçayı kapsayan diğer bazı ilimleri de kapsadığı anlaşılmaktadır. el-Muğnî’nin içerik zenginliği dikkate alındığında, onun ezberlenen bir metin olmasının yanında şerh niteliğinde olduğunu görülecektir. Bu anlamda Katrü’n-nedâ’ya göre ön planda olduğu aşikardır.
Keywords : Arap Dili ve Belagati, Nahiv, Çârperdî, İbn Hişâm, el-Muğnî, Katru’n-nedâ.