Trabzon İç Kale’de (Yukarı Hisar) Kanuni Sultan Süleyman Devri’nde Yapılan Sur Duvarı Onarımları Hakkında Bazı Tespitler

Authors : Mehmet Yavuz

Pages : 139-169

Doi:10.29135/std.1403887

View : 42 | Download : 27

Publication Date : 2024-08-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Bir suriçi kent olarak tarihi Trabzon; Aşağı Hisar, Orta Hisar ve Yukarı Hisar (İç Kale/Kule Hisar) olmak üzere üç ayrı bölümden oluşur. Bu üç bölüm içinde hiç şüphesiz stratejik açıdan en önemli yer Yukarı Hisar ya da diğer adıyla İç Kale’dir. Zira şehrin Helenistik, Roma, Bizans, Komnenos ve Osmanlı Dönemlerindeki idare merkezi ve saray teşkilatı burada bulunuyordu. Fatih Sultan Mehmed, 15 Ağustos 1461 tarihinde Trabzon’u fethettiğinde, ilk hedefi imparatorluk sarayının da bulunduğu İç Kale’nin ele geçirilmesi olmuştur. H. W. Lowry’nin Bizans tarihçisi Kritovoulos’a dayanarak verdiği bilgiye göre Sultan Fatih tarafından belirlenen şartların İmparator David Komnenos tarafından kabul edilmesi üzerine şehri teslim almak üzere sarayın bulunduğu İç Kale’ye önce Mahmut Paşa askerleriyle birlikte girmiş ve gerekli güvenlik tedbirleri alınarak kale tümüyle zapt edilmiş, ardından Fatih Sultan Mehmed kaleye girmiş, hükümdar sarayını incelemiştir. Fatih Sultan Mehmed, 15 Ağustos 1461 tarihinde Trabzon’u fethetmesiyle birlikte bu tarihi kent, Komnenos idaresindeki topraklar, Osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçmiş, fetih sonrası İstanbul’a gönderilen Komnenos Hanedanına ait imparatorluk sarayı ve müştemilatı ile İç Kale’deki diğer idari binalar şehrin idaresine tayin olunan Gelibolu Valisi Kasım Paşa tarafından idare merkezi olarak kullanılmıştır. Bu durum 17. Yüzyıla kadar böyle devam etmiştir. Fetih sonrası şehirdeki önemli kiliseler; Panaghia Chrysokephalos Kilisesi-Büyük Fatih Camii ve St. Eugenios Kilisesi-Yeni Cuma Camii adıyla Camiye dönüştürülmüş ise de İslamlaşan şehirde ilk cami İç Kale içinde, İç Kale Camii (Şirin Hatun) olarak H.875-M.1470 yılında yapılmış ve İç Kale devlet ricalinin ikamet ettiği korunaklı bir yer olarak kullanılmaya devam etmiştir. İç Kale’nin Osmanlı Döneminde yönetim merkezi olarak kullanılmaya devam ettiğini gösteren bir diğer önemli husus, kale duvarlarının zayıf kısımlarının Osmanlı Devleti tarafından onarılmış olmasıdır. Bu makalenin kapsamı, Kanuni Sultan Süleyman Devri’nde onarımı yapılan ve bugün yerinde olmayıp Trabzon Müzesi’nde muhafaza edilen onarım kitabesi ve ait olduğu sur duvarının tanıtımı ile sınırlıdır. Buna bağlı olarak onarılan sur duvarının yerinin tespiti ve yapısal özelliklerinin; malzeme seçimi, inşa tekniği ve sanat anlayışı bakımından analiz edilmesi ve yenilenen sur duvarı iç kısmında tespit edilen tonozlu mekânın tanıtılması yanında önceki yayımlarda surun bu bölümüyle alakalı verilen yanlış bilgilerin düzeltilmesi makalenin temel amaçlarındandır. Konunun özgünlüğü ve daha iyi kavranabilmesi için öncelikle, konu İle ilgili kaynak ve yayınların değerlendirilmesi yapılmış, önceki yayımlarda verilen yanlış bilgiler somut verilerle düzeltilmiş, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde (BAO) konuyla alakalı tespit edilen belgeler de ilk kez değerlendirilmiştir. Son bölümde ise, 2021 yılından itibaren İç Kale’de başlatılan arkeolojik kazılar sonucunda elde edilecek kalıntı ve buluntular temel alınarak, Trabzon’un tarihi geçmişine ışık tutacak arkeopark düzenlemesi ile bu sahanın kent turizmini canlandırma konusundaki görüş ve öneriler dile getirilmiştir.
Keywords : Trabzon Kalesi, Sur Onarımı, Trabzon Kalesi, Sur Onarımı, Sultan Süleyman Kanuni Onarım Kitabesi, Osmanlı kaleleri