Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek Romanında Dirijizm

Authors : Fatma Bağırkan, Sarah Elsebaei

Pages : 247-263

Doi:10.52642/susbed.1535000

View : 47 | Download : 50

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Review Paper

Abstract :Edebiyatın hem üreticisi hem de malzemesi insan olduğu için, edebiyat-insan, edebiyat-toplum ilişkisi oldukça karmaşıktır. Toplumun yaşadığı olayların edebiyata yansıması, bu yansımanın boyutu her zaman tartışma konusu olagelmiştir. Aynı şekilde edebiyatın da toplumu etkileme ve yönlendirme gücü olduğu inkâr edilemez bir gerçekliktir. Çok eski çağlardan beri sözün gücü bilinmekte ve bu anlamda edebiyat kitleleri yönlendirmede bir araç olarak kullanılmaktadır. Kimi eleştirmenlerce, herhangi bir ideolojinin güdümünde olmasının sanat eserini, ‘sanat’sal olmaktan uzaklaştırır. Sanatsallık bir yana, esere yapılan bir müdahale, yazarın özgürlüğünü ve eserin orijinalliğini bozan bir durumdur. Bu nedenle edebiyata yönelik yönlendirmeler, teşvik ya da takdir yönüyle bile olsa, inceleme konusu olmuş; bu bağlamda edebiyat kanonu, güdümlü edebiyat, dirijizm gibi kavramlar tartışılmıştır. Türk Edebiyatı’nda dirijizm ele alındığında, özellikle Cumhuriyet sonrası süreç dikkat çekicidir. Çünkü eskisinden ayrı bir düşünce sistemi ile yeni bir devlet kurulmuştur ve bu devletin ülküleri, ideolojisi halka benimsetilmeye çalışılmaktadır. Bu noktada edebî eserlerin gücünden de yararlanılmıştır. 1928 yılında Latin harflerine geçilmesiyle, bu yönlendirme farklı bir boyut kazanmış, bazı eserler kanon dışı bırakılırken, bazı eserler de Latin harflerine aktarım esnasında dirijizme uğramıştır. Bu çalışmada Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek adlı romanında dirijizm olup olmadığı tartışılmaya çalışılmıştır. Aktarım esnasında yapılan değişikliklerin hangi maksatla yapıldığı anlaşılmaya çalışılmıştır.
Keywords : Edebiyat ve İdeoloji, Dirijizm, Halide Edip Adıvar, Ateşten Gömlek