Olay Kavramsallaştırma ve Türkçe Fiiller
Authors : Abdullah Çiğil
Pages : 367-380
Doi:10.29110/soylemdergi.1413789
View : 95 | Download : 88
Publication Date : 2024-04-29
Article Type : Research Paper
Abstract :İnsan zihni, yapısı itibarıyla karmaşık olarak gördüğü varlık, olay ve durumları düzene koyma, sınıflandırma veya sıralamaya yatkındır. Dış dünyadaki olaylar, sürekli bir akış hâlinde gerçekleştiği için bir olayın bütün aşamalarıyla dil tarafından kodlanması oldukça zordur. Bu sebeple konuşur, olayın hangi aşamasına vurgu yapacaksa o aşamayla ilgili kodlama yapmakta, olayın diğer aşamaları genellikle zihinde tamamlanmakta veya söylem başka bir cümle, yan cümle, deyim vb. ifadeler yardımıyla tamamlanmaktadır. Konuşurun olay hakkındaki bilgisi, olayı detaylı veya yüzeysel anlatma isteği de olayın ne tür fiil/fiiller veya cümle/yan cümleler tarafından kodlanacağını belirleyebilir. Konuşma öncesinde zihinde belirli olay şemaları oluşturulur ve bu olayların pek çoğu fiiller yoluyla kavramsallaştırılır. İletilmek istenen mesajın türüne göre kavramsallaştırılmış olan olay; tek fiil, çoklu fiil veya deyimle yüzey yapıya çıkarılarak dilsel ifadeye dönüşür. Aynı fiziksel olay, kavramsallaştırılma şekli bakımından diller arasında yapısal, söz dizimsel ve anlam bilimsel farklılıklar gösterir. Ayrıca konuşurların dünya algısı ve dillerin bazı olaylara kültürel özellikler yükleyebilmektedir. Böylece dillere özgü kavramsal olaylar ortaya çıkmaktadır. Dile özgü kavramsal olaylar, dile özgü farklı fiil yapılarının da ortaya çıkmasına (seri fiil yapıları gibi) yol açmıştır. Kültürel özellikler ve dünya algısı, kavramsal olay bildiren fiillerin tıpkı deyimler gibi başka bir dile bire bir çevirisini bazı durumlarda zorlaştırmaktadır. Bu yazıda Türkçedeki bazı fiiller, olay kavramsallaştırma özellikleri bakımından incelenecek, kavramsal olay kodlayan fiiller; tek fiil, birden fazla fiil ve deyimler şeklinde sınıflandırılacaktır. Ayrıca olay-fiil ilişkisi ve olayların fiiller tarafından hangi düzeyde temsil edildiği hakkında genel bir çerçeve çizilecektir.Keywords : Türkçe, Kavramsallaştırma, Olay, Fiiller, Deyimler