Mu’înü’l-Mürîd’de Yapım Ekleri İle Türkçeleştirilen Alıntı Sözcükler

Authors : Duygu Yavuz Öz

Pages : 1116-1132

Doi:10.29110/soylemdergi.1477281

View : 60 | Download : 62

Publication Date : 2024-08-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Dildeki alıntıların seyri temas edilen kültürler, girilen inanç sistemleri, yeni yayılma ve yaşam alanları vb. ile doğrudan ilişkilidir. Bu etkenlere bağlı olarak Türk dilindeki alıntı sözcüklerin oranları ve nitelikleri hususunda dönemler arasında farklılıklar vardır. Karahanlı Türkçesi döneminden itibaren İslamiyet’e geçiş ile birlikte Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerin sayısında artış görülmektedir. Bununla birlikte alıntı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi noktasında büyük bir çaba ve başarı gösterilmiştir. Bu Türkçeleştirme çabasının bir ayağını sözcüklerin Türk diline fonetik uyumunun sağlanması oluştururken diğer ayağını yapım ekleri ve yardımcı eylemler ile işletime sokulması oluşturmaktadır. Bu çalışmada Harezm Türkçesi eserlerinden Mu’înü’l-Mürîd’de yapım ekleri ile Türkçeleştirilen sözcükler üzerinde durulmuştur. Çalışmada bu sözcüklerin aldığı yapım eklerini tespit etmek, bu kullanımların Harezm Türkçesinin diğer eserleri ile doğu ve batı Türklük sahası tarihî dönem metinlerinde görülüp görülmediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmada yapım ekleri ile Türkçeleştirilen 38 sözcük tespit edilmiştir. Bunlardan 28’i Arapça, 8’i Farsça kökenli, 1’i Farsça+Arapça yapısındadır. Bu sözcükleri Türkçeleştirmede kullanılan ekler +çI, +lX(g), +lXk, +rAk, +sXz ve +lA-‘dir. En çok kullanılanlar ise +sXz, +lXk ve +lX(g) olmuştur. Alıntı sözcüklerin 18’inin Mu’înü’l-Mürîd’de aldığı yapım ekini başka bir eserde almadığı görülmüştür.
Keywords : Muînül Mürîd, alıntı, yapım eki, Türkçeleştirme