SALAT TEPE IV MEVSİMLİK BARINAKLARI: YUKARI DİCLE HAVZASINDA ORTA ÇAĞ VE SONRASINDA GÖÇERLER

Authors : Ayşe Tuba Ökse

Pages : 163-188

Doi:10.22520/tubaar.2017.21.009

View : 3 | Download : 13

Publication Date : 2017-12-05

Article Type : Research Paper

Abstract :Yaz aylarını hayvan sürüleri ile birlikte Toros Dağlarının yaylalarında, kışları güneydeki ılıman düzlüklerde geçiren göçer topluluklara ilişkin arkeolojik kalıntılar Yukarı Dicle havzasında Ilısu Barajı ve HES projesi kapsamında yürütülen kurtarma kazılarında tespit edilmiştir. Bunlar ince birer kültür tabakası halinde çadırları çevreleyen duvar kalıntıları ile açık alanlarda yer alan çok sayıda ocak ve bazı depolama çukurlarından oluşan zayıf mimari izlerden oluşmaktadır. Salat Tepe IV yerleşimi Roma İmparatorluk döneminden (IV-3) itibaren göçer topluluklar tarafından kullanılmıştır. Yeni Çağda (IV-1) ağırlıklı olarak kerpiç ve pisé, Orta ÇağIda (IV-2) taş ile inşa edilmiş duvarların dairesel, dörtgen ve köşeleri yuvarlatılmış dörtgen biçimli çadırları çevrelediği düşünülmektedir. Tepe üzerine 8-10 çadırın kurulabileceği hesaplanmıştır. Duvar kalıntılarının üzerinde dolgular olmadan üst üste inşa edilmeleri ve bazı taş duvarlarda ve tandırlarda belirlenen yenileme evreleri, tepe üzerinin mevsimlik olarak uzun süre kullanıldığına işaret etmektedir. Duvarlardan bazılarının Orta Çağ mezarları üzerine kurulması, tepenin boş kaldığı dönemlerde mezarlık olarak da kullanıldığını göstermektedir. Bu tabakalara ait olduğu düşünülen bazı depolama çukurlarında arpa, buğday ve mercimek dışında hayvan yemi olarak kullanılan ürünler de depolanmış, ağırlıklı olarak küçükbaş hayvanlar ve av hayvanları tüketilmiştir. Bu dolgularda ele geçen az sayıda malzeme dere taşı ağırlıklar, kırıldığı için geride bırakılmış havan ve öğütme taşı parçaları, ağırşak, demir çiviler, tunç tıp aleti, ok ve olta ucu, takı parçaları, pişmiş toprak lamba ve pipo parçalarından oluşmuştur. Pişmiş toprak çömlek, testi ve pişirme kapları ağırlıklı olarak yalın fabrikasyon mallardan oluşmuş, az sayıda kalıpta biçimlendirilmiş kabartmalı veya sırlı kap parçaları bulunmuştur. Bu malzemeye göre göçerler tepeyi Selçuklu döneminden Osmanlı dönemi sonuna kadar kullanmış, kendilerine yetecek kadar eşya bulundurmuş ve kullanabileceklerini yanlarında götürmüştür. Tarihi kaynaklara göre 11. yüzyıldan itibaren bölgede çeşitli göçer aşiretleri kışlamıştır. Bir göçer topluluk halen yazları Bingöl yaylalarında, kışları Salat Çayı vadisinde geçirmektedir.
Keywords : Yukarı Dicle, Diyarbakır, Göçer/Göçebe, Salat Tepe, Orta Çağ, Yeni-Yakın Çağ