TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE DUDAK BENZEŞMESİ (LABIAL SINGARMONIZM)

Authors : Savaş ŞAHİN

Pages : 229-243

View : 15 | Download : 14

Publication Date : 2019-03-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkçede dudak uyumunun Eski Türkçeden başlayarak pek sağlam olmadığı, Osmanlı Türkçesinin son dönemlerinde dudak uyumunun ortaya çıktığı görülmektedir. Türkçede yuvarlaklaşmaların çeşitli sebepleri vardır. Eski Türkçede /g/, /ġ/ seslerinin düşmesi, dudak ünsüzlerinin etkisi, benzeşmeler uyumun bozulma sebeplerinin başında gelir. Bazı kelimelerdeki yuvarlaklaşmanın sebebi ise anlaşılamamaktadır. Türkçede yuvarlaklaşmalar yazı dilinde gösterilmez, fakat konuşma dilinde yuvarlaklaşmalara rastlanır. Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ile birlikte Anadolu ağızlarında; Oğuz, Kıpçak, Karluk, Kuzeydoğu grubu lehçelerinin bazılarında yuvarlaklaşma, konuşma dilinde belirgin olarak görülmektedir. Türkmen Türkçesinde standart yazı dilinde yuvarlak ünlüler belirli hecelerden sonra yazı dilinde gösterilmemesine rağmen, konuşma dilinde yuvarlaklaşmaların olduğu görülmektedir. Bu yuvarlaklaşmalar da bazı Türkmen ağızlarında görülmektedir. Türkmen Türkçesinde ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü bulunmaması dudak uyumunun bozulmasına sebep olmuştur. Standart yazı diline gelecek olursak Türkmen Türkçesinde dudak uyumuna uyan kırka yakın ek vardır. Türkmen Türkçesinde yazı dilinde gösterilmeyen yuvarlaklaşmalar yalnızca konuşma dilinde görülmektedir. Türkmen Türkçesindeki yuvarlaklaşmalar sözcükteki ünlülerin kalınlık veya inceliğine, geniş veya darlığına, uzunluğuna veya kısalığına, sözcüğün hecelerinin açık veya kapalı olmasına, hece sayısına sözcüğe gelen eklere, konuşurun konuştuğu diyalektin ses özelliklerine göre farklılıklar gösterebilmektedir. Türkmen Türkçesinde görülen uzunluklar dar-yuvarlak ünlülerde dudak uyumunu değiştirmez. İkinci hecedeki dar ünlü, imlada düz ünlü harfle yazılır ama yuvarlak ünlüyle söylenir. Bu çalışmada Türkmen Türkçesinin konuşma dilinde görülen yuvarlaklaşmalar ele alınmaya çalışılmıştır. Türkmen Türkçesini öğrenmeye ya da konuşmaya çalışanların zorlandıkları bir mesele olduğu için bu konunun ayrıntılı olarak incelenilmesi düşünülmüştür.
Keywords : Dudak benzeşmesi, dudak uyumu, Türkmen Türkçesi, Türk lehçelerinde yuvarlaklaşma