“ŞAMANİZM” İN BİLİMSEL KAVRAM OLARAK TANIMLANMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Authors : İsmail ŞENESEN

Pages : 52-61

View : 17 | Download : 9

Publication Date : 2021-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :“Şamanizm” sözcüğünün kavramsal anlamda ne zamandan beri kullanıldığı çok tartışılan bir konudur. Genelde “şaman” olarak yorumlanan ve toplayıcı yaşam tarzıyla birbirine bağlanan bu dinî biçimin kökenini, mağara resimlerine dayanarak, neolitik çağa ya da Tunç Devri’ne; hatta neandertal döneme kadar götüren oldukça iddialı teoriler vardır. Ancak bu konudaki en geçerli görüş, Şamanizm kavramının Taş Devri’nde ortaya çıktığını savunan görüştür. Bu durumda, uygulamalarının izleri daha sonra ortaya çıkan dinlerde de görülen Şamanizm kavramının bütün bu dinlerden daha eski bir geçmişe sahip olduğu söylenebilir. “Şaman”, kelimesi Sanskritçe’de “dilenci-rahip” veya “Budist rahip” karşılığındaki “sramana/çramana” Pali dilindeki biçimiyle “samana” kelimesinden Çince’ye “şamen” insert ignore into journalissuearticles values(bilge kişi); biçiminde geçmiş, Mançu-Tunguzca’da “şaman/haman” şeklini almıştır. Avrupalılar tarafından ortaya atılan “Şamanizm” kavramına iki ayrı anlam yüklenmiştir. Birincisi, Şamanizmin özünü esrimede değil, inanç dünyası ve uygulamadaki yerel coğrafik özelliklerde görerek dinî bir olguyu işaret eden Sibirya ve İç Asya’daki dar kapsamlı tanımıdır. Daha geniş kapsamlı olan ikinci tanım ise coğrafik sınırlamalar yapmadan esrime durumunun özünü temel bir kavrama dayandırır. Uzun zaman önce yapılan kaya resimlerindeki büyücülerin yâni şamanların tasvirlerine sadece Asya ve Sibirya’da değil Güney Amerika gibi farklı coğrafyalarda da rastlanmasına rağmen şamanların en kapsamlı ve karmaşık işlevlerine Asya’da rastlanır. Ancak bu durum, bilimsel bir sınıflandırma yapmak için yeterli değildir. Çünkü Asya’daki Şamanizm, asıl Şamanizm sayılsa bile farklı kıtalarda tespit edilen benzer ritüellerin buradakilerle bire bir benzerlik göstermediği görülür. Batılı gezginler tarafından aktarılan yüzeysel bilgilerle dilden dile yayılarak çok tanrılı bir din olarak tanımlanan ve binlerce yıldır var olduğu düşünülen Şamanizmin bir din olup olmadığı konusunda bir görüş birliği yoktur. Türklerin dinî tarihi üzerine araştırma yapan bazı araştırmacılara göre Şamanizm, gerçek anlamıyla bir din olmadığı halde yayıldığı coğrafyalarda din yerine geçmiş, gökteki ulu ruh Ülgen ile yeraltının güçlü ruhu Erlik ve bunlara bağlı öteki ruhlara dayanan bir dindir. Şamanizmin büyük dünya dinleri gibi kendi içinde bütünsellik gösteren bir din olarak nitelendirilebilmesi için coğrafik açıdan herhangi bir etnik grup ya da kıta için arz ettiği değerin aynı olması gerektiğini düşünenlere göre de bir din değil sadece bir inanç ve uygulamalar bütünüdür. Bu arada, temelini Avrasya Şamanizminin oluşturduğu, görev alanları ve fonksiyonları halk Şamanizminden farklı olan neoşamanist insert ignore into journalissuearticles values(yeni şamanist); olguların günümüzde sayısız şaman gruplarının icrasıyla diğer büyük dinler gibi Amerika ve Avrupa’nın büyük şehirlerinde hızla yaygınlaştığı görülmektedir. Böylelikle insanların Şamanizme bakış açıları giderek genişlemektedir. İnanç ile ilgili kavramlar bir tek kültür temel alınarak tanımlanamaz. Bir inanç kavramı, başka bir coğrafyaya aktarıldığında farklılıklarla karşılaşılması kaçınılmazdır. Bu durumda “Şamanizm, dindir ya da din değildir.” demek nasıl bir din kavramından yola çıkıldığına bağlıdır. Din saptaması büyük dinlere, özellikle İslam’a veya Hristiyanlığa dayandırılırsa Şamanizm bir din sayılamaz. Ancak dinin geniş anlamlı yani kriteri deneyüstü olan tanımından hareket edilirse din sayılabilir.
Keywords : Kültür, Din, İnanç, Şamanizm, Neoşamanizm