TARİH EĞİTİMİ VE VATANSEVERLİK ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER

Authors : Mehmet ELBAN

Pages : 1302-1319

Doi:10.7884/teke.495

View : 15 | Download : 7

Publication Date : 2015-10-11

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmanın amacı tarih eğitimi ve vatanseverlik arasındaki ilişkileri yurt içi ve yurt dışı yazından hareketle farklı bakış açılarıyla ele almaktır. Bu kapsamda çalışmada bazı açılardan tarih eğitiminde vatanseverliğe dair farklı düşünceler ortaya konmuştur. Ayrıca millî tarih açısından tarih eğitiminde vatanseverliğin nasıl bir süreç izlediği de genel hatlarıyla incelenmiştir. En başta bireyin ülkesine olan tutumunun gelişimsel olarak fiziksel çevreye dayalı benmerkezci dönem, sonrasında toplum merkezci ve objektif bakışın gelişebileceği geç ergenlik dönemlerinde oluştuğu görülmektedir. Bununla birlikte vatanseverliğin hem duyuşsal hem de bilişsel boyutu vardır. Bireyin ülkesine yönelik tutumunun vatanseverlik kavramıyla şekillenmesinde ise on dokuzuncu yüzyıl önemli bir yer tutar. Nitekim on dokuzuncu yüzyılda millî devletlerin gelişmesiyle, üstünde devlet kontrolünün tam olduğu millî eğitimlerin temel amaçlarından biri de genç nesillere vatanseverlik gibi değerleri kazandırmak olmuştur. Tarih eğitimi ise genç nesillere kazandırılacak olan vatanseverlik için önemli bir eğitim alanı hâline gelmiştir. Ancak vatanseverlik her ülke için aynı şekilde idealize edilmemiştir. Bu bağlamda en genel anlamıyla kişinin ülkesine olan sevgisini ifade eden vatanseverliğe farklı manalar yüklendiği söylenebilir. Zira vatan ve vatanseverlik, ulusun dilinin konuşulduğu ve siyasi egemenliğin var olduğu coğrafya, ülkenin gerçek temsili kral veya hanedan, ülkenin siyasal sistemi, ülkenin politik kurumları ve ülke sembolleri ile özdeşleştirilebilmektedir. Vatan ve vatanseverliğe dair kurulan farklı manalar tarih eğitimi ve vatanseverliğinin boyutunu da etkilemiştir. Söz konusu farklılıkta eğitimsel, millî ve insani idealler ve devletlerin yönetim şekilleri önemli bir yere sahiptir. Son dönemlerde ABD’de tarih eğitimi ve vatanseverliğin Amerikanizm, çok kültürlülük, vatandaşlık bilgisi ve 11 Eylül saldırıları çerçevesinde değerlendirilmesi böylesi bir durumdur. Yine Avrupa’da tarih eğitiminde ulusların vatanından ortak Avrupa kültürüne doğru değişen bir yönelim yaşanmaktadır. Sonuç olarak tarih eğitiminde vatanseverlik aktarımı ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Tarih eğitimi ve vatanseverlik açısından diğer bir önemli mesele de insani idealler ve tarih yöntem bilimidir. Geçmişten bu yana ileri sürülen görüşlerin geneli tarih eğitiminde verilen vatanseverlik duygusunun barışçı olması, diğer milletlere düşmanlık aşılamadan verilmesi üzerinedir. Tarih yöntem bilimi açısından ise tarih eğitiminde vatanseverlik duygusu kazandırılırken bilimsel yöntemin bir kenara bırakılmaması ilgili yazında belirtilmiştir. Millî tarih açısından bakıldığında ise on dokuzuncu yüzyılda Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı diğer bir ifadeyle Osmanlıcılık fikriyle gelişen vatandaşlık kimliğinin tarih ders kitaplarına girdiği görülmektedir. Sultan II. Abdülhamit döneminde İslamcılık ve onu destekleyen Osmanlıcılık politikaları hâkim olmuştur. Anılan dönemin ders kitapları da Osmanlı hanedanı ve din merkezli bir boyut kazanmıştır. Yine mezkûr dönemde  Osmanlı devletinin sınırlarını gösteren haritalar vatanseverliği aşılayacak temel eğitim araçlarından biri hâline gelmiştir. II. Meşrutiyet Dönemi ise yapısı itibarıyla vatansever bir formda olmasından ötürü tarih eğitimi de vatansever bir formda oluşmuştur. Bu dönemde tarih eğitimi ve vatanseverlik üzerine ileri sürülen görüşler, millî idealler, insani idealler ve tarih yöntemi açısındandır. Millî idealler açısından tarih eğitiminin vatanseverliği teşvik etmesi, insani idealler açısından tarih eğitimi ve vatanseverliğin barışçı olması, tarih usulü açısından ise tarih eğitimi ve vatanseverliğin tarih metoduna aykırı olmaması gibi düşünceler ifade edilmiştir. Cumhuriyet ile birlikte tarih eğitimi ve vatanseverlik Osmanlı hanedanı, meşrutiyet gibi değerler yerine, artık rejimin ve vatanın sınırlarının belli olduğu, millî kültür ve millî tarih merkezli yeni değerler üzerine gelişti. Ancak, 1930 sonrası Cumhuriyet tarihi dışındaki tarih ders kitaplarında sevgi duyulan vatana dair kurulan aidiyet bağı, bazı tarihsel dönemlerin vurgusunda farklılaştı. II. Dünya Savaşı sonrası ise uluslararası etkiler, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tarih eğitiminde barışçıl vatanseverliği ve demokratik vatandaşlığı gündeme getirmiştir. Anahtar Sözcükler: Tarih eğitimi, vatanseverlik, vatandaşlık.
Keywords : Tarih eğitimi, vatanseverlik, vatandaşlık