Gentlemanly Capitalism and the Baghdad Railway, 1888 –1914: ‘Cosmopolitanism’ vs. ‘Patriotism’

Authors : Christian LEKON

Pages : 118-140

Doi:10.38000/juhis.1004940

View : 26 | Download : 12

Publication Date : 2021-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Cain ve Hopkins’in yorumuna göre İngiliz emperyalizmi, “centilmen kapitalistler” olarak adlandırdıkları bir toplumsal zümre tarafından gerçekleştirilen bir olguydu. Bu ibare Güneydoğu İngiltere merkezli bir mal ve hizmet sektörüne gönderme yapmaktadır. Elinizdeki makale, Cain ve Hopkins’in yaklaşımının Osmanlı İmparatorluğu’nda Almanya’nın yürüttüğü Bağdat demiryolu projesine karşı İngiliz ticari ve siyasi elitlerinin takındığı tutumu ne ölçüde aydınlatabildiğini irdelemek suretiyle, söz konusu tartışmaya katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Deutsche Bank tarafından temsil edilen Alman girişimi, 1888’den itibaren Anadolu’da demiryolu inşaatına başlamış durumdaydı. 1903’e gelindiğindeyse Almanlar, Ankara’yı Basra Körfezi’ne bağlayacak olan Bağdat demiryolu projesi için gereken imtiyazı temin etmişlerdi. Bu durum İngilizler’i bu projeye katılmak ile ona muhalefet etmek arasında bir tercih yapmaya zorladı. Londra merkezli finans çevrelerinin oluşturduğu bir grup, projeye katılabilmenin peşine düştü. Fakat İngiliz demiryolu ve taşımacılığı sektörünün önde gelen temsilcilerinden oluşan rakip bir grup, Alman-Fransız-İngiliz ortak girişimi planına İngiltere’nin çıkarlarına aykırı olduğu gerekçesiyle sert biçimde karşı çıktı ve İngiliz hükümetini projeye verdiği desteği durdurmaya zorladı. Devam eden yıllar, sonuçsuz kalan İngiliz-Alman-Osmanlı görüşmelerine şahitlik etti. Nihayet 1913-1914’te bir uzlaşı sağlandı: İngiltere, Basra Körfezi’nin kontrolü, demiryolları, nakliye ve en önemlisi petrol gibi çeşitli alanlarda aldığı tavizler karşılığında Almanya’nın yürüteceği Bağdat demiryolu projesine rıza gösterdi. İngiltere tarafında bu anlaşmadan asıl kazançlı çıkanlar tam da önceki planı baltalayan demiryolu ve taşımacılık sektörü temsilcileriydi. Bu meseleyi teşkil eden demiryolu, taşımacılık ve finans sektöründeki çıkarların tümü, Cain ve Hopkins’in yaklaşımları zemininde gerçekten de “centilmen kapitalistler” olarak nitelendirilebilir. Gelgelelim bu makalenin ulaştığı sonuçlar, “centilmen kapitalistler”in Cain ve Hopkins’in sandığı kadar insicamlı bir grup olmadığını göstermektedir: Bazı finans çevrelerinin “kozmopolitanizmi” ile demiryolu ve taşımacılık sektörünün daha sınırlı çıkarlarının “vatanseverliği” arasında ciddi bir yarılma vardı.
Keywords : İngiliz Emperyalizmi, Centilmen Kapitalistler, İngiliz Alman İlişkileri, İngiliz Osmanlı İlişkileri, Bağdat Demiryolu