ŞİHÂBÜDDÎN EL-HAFÂCİ’NİN RİSÂLE FÎ MA‘NA’L-İĞRÂ ADLI RİSÂLE-Sİ: TAHKİK VE DEĞERLENDİRME

Authors : Selma Turan, Harun Abacı

Pages : 43-67

Doi:10.56108/ujte.1582492

View : 67 | Download : 73

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Birçok ilmî alanda önemli eserler ortaya koyan âlimler, Arap dili ve belâgatı alanında da oldukça başarılı olmuş ve bizlere bu sahada büyük bir miras bırakmışlardır. Kütüphanelerin tozlu raflarında ilim dünyasına kazandırılmayı bekleyen çok sayıda yazma eser yer almaktadır. Biz de bu alana mütevazi bir katkı sağlayacağı fikri ile bu makalede Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer el-Hafâcî (ö. 1069/1659)’nin Resâil-ü Şihâb Efendi mecmua içerisinde yer alan Risâle fî ma’na’l-iğrâ isimli iğrâ ve isim-fiiller konularını örneklerle daha anlaşılır kılan yazma eserini incelemiş bulunmaktayız. Hafâcî’nin hayatı hakkında kaynaklarda oldukça geniş bilgiler bulunmaktadır. Bu sebeple hayatı kısmında öz bir anlatım tercih ettik. Kendisi dil, edebiyat, fıkıh ve tefsir gibi farklı alanlarda eserler vermiş çok yönlü bir şahsiyettir. Hafâcî Risâle fî ma’na’l-iğrâ isimli eserinde konuları kendine has bir anlatım tarzı ve çeşitli örneklerle destekleyerek anlatımda bulunmuştur. Hafâcî, Risâle fî ma’na’l-iğrâ’nın ilk iki satırında iğrânın sözlük ve terim anlamını vermiştir. Ardından iğrânın birtakım kalıplar ile yapıldığını ifade ederek, örnekler eşliğinde bu kalıplara yer vermiştir. Risâlenin dikkat çeken yönüyse burada ortaya çıkmaktadır. Çünkü her ne kadar risâlenin başlığı nahiv konularından iğrâ olsa da müellif bu başlık altında iğrâdan ziyade isim-fiiller meselesini işlemiştir. İsim-filleri kategori-lendirme mevzusu nahivciler arasında ilk dönemlerden itibaren tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmalar Hafâcî döneminde de aynen devam etmiştir. İğrâ kalıplarının birçoğunun isim-fiillerden oluşması nedeniyle Hafâcî’nin isim-fiilleri, iğrâ başlığı altında ele aldığı düşünülmek-tedir. Eserinde isim-fiillerin özelliklerini, kalıplarını, diğer âlimlerin bu konudaki ihtilaflarını ve getirmiş oldukları istişhadları kaleme almıştır. Müellifin sık sık el-Kitab’a atıfta bulunması, müellifin ilk kaynağının Sibeveyh’in el-Kitab’ı olduğunu göstermektedir. Yine yapılan atıflar sayesinde risâlenin ikinci kaynağının Şâtıbî’nin, el-Maḳāṣıdü’ş-şâfiye fî şerḥi’l-Ḫulâṣati’l-kâfiye olduğu anlaşılmaktadır. Risâlenin içerik analizinde ise doküman tahlili yöntemi takip edilmiş-tir. Tahkik kısmında İSAM’ın tahkik esaslarına riâyet edilmiştir.
Keywords : Arap Dili, Tefsir, Nahiv, İsim-Fiil, Hafâcî, İğrâ