EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNÂMESİ’NDE AHRİYAN/AHİRYAN TERİMİ VE ETİMOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME

Authors : Aşkın KOYUNCU

Pages : 317-342

Doi:10.33692/avrasyad.840820

View : 16 | Download : 9

Publication Date : 2020-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :15. yüzyılın ilk yarısından itibaren Osmanlı kaynaklarında karşılaşılan Ahriyan/ Ahiryan teriminin anlamı ve etimolojisi konusunda tarihçiler, dilbilimciler, etnograflar vs. bilim insanları arasında bir uzlaşı yoktur. Ahriyan teriminin Ahridos, Agarenos- Agaryan, Agrianes, Ahreios, Aharayan, Ayran, Ahiyan (Ahiler) gibi terimlerden türediğine dair çeşitli görüşler mevcuttur. Bunlar içinde Orta Çağ Yunancasında ve eski Bulgarcada küçümseyici bir sıfat olarak Müslüman ve Türk anlamında kullanılan Agarenos- Agaryan teriminden geldiği görüşü öne çıkmaktadır. Ahriyan kelimesinin 15. ve 17. yüzyıl Osmanlı kaynaklarında Bulgaristan, Makedonya, Arnavutluk, Yunanistan, Bosna-Hersek’in yanı sıra İstanbul ve Trabzon taraflarında çeşitli anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. Ahriyan terimi erken dönem tahrir defterlerinde mühtedileri tanımlamak için kullanılmasına rağmen, diğer çağdaş Osmanlı kaynaklarında nevMüslim, mühtedi, mürted, itikadı zayıf, dönek, cahil, ahmak, güvenilmez gibi genellikle olumsuz bağlamda kullanılmıştır. Bununla birlikte, Ahriyan terimi zamanla yalnızca mühtedileri ifade eden bir sıfat haline gelmiştir. Diğer taraftan, Rodop Pomakları da kendilerini Ahriyan olarak tanımladıkları gibi, Hristiyan Bulgar komşuları tarafından da Ahriyan olarak adlandırılmışlardır. Evliya Çelebi’nin kırk yıldan fazla süren gezilerini topladığı seyahatnâmesi Osmanlı kültür tarihinin en önemli kaynaklarından biridir. Evliya Çelebi’nin gözlemleri Osmanlı toplumsal ve gündelik hayatına dair pek çok konuya ışık tutmaktadır. Bu makalede Ahriyan teriminin Osmanlı kaynaklarında ortaya çıkışı, kullanım alanları ve anlamlarını inceledikten sonra, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde hangi anlamda, nerelerde kullanıldığını ele alacağız ve Evliya Çelebi’nin terimin anlamı hakkındaki yorumlarını değerlendireceğiz. Ayrıca, Ahriyan teriminin anlamı ve etimolojisi hakkında literatürdeki görüşleri gözden geçirdikten sonra terimin kökenini açıklamaya çalışacağız.
Keywords : Evliya Çelebi, Ahriyan Ahiryan, Balkanlar,