BİR TRAJEDİNİN İZİNDE: SAMİPAŞAZADE SEZAİ’NİN ŞÎR’İ VE EDEBÎ ETKİLEŞİMLER

Authors : Ayşe Nur Özdemir

Pages : 466-480

Doi:10.33692/avrasyad.1623515

View : 166 | Download : 96

Publication Date : 2025-03-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Tiyatro, Batı ile temaslardan sonra, Tanzimat Dönemi’nde Türk edebiyatına giren yeni türlerden biridir. Osmanlı tiyatrosu özellikle Güllü Agop’a verilen imtiyaz ile birlikte telif, tercüme, adaptasyon birçok eserin sahnelenmesiyle bir atılım yapmıştır. Tiyatroyu bütün edebî türlerden üstün tutan Namık Kemal başta olmak üzere Ahmet Mithat Efendi, Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut Ekrem, Şemsettin Sami gibi dönemin önemli isimleri telif eserlerle, tiyatroya dair yazdıkları muhtelif yazılarla, farklı etnik kimlikler taşıyan veya azınlık mensubu oyunculara telaffuz dersleri vermek suretiyle Türk tiyatrosuna destek olmuştur. Bu aydınlardan özellikle Namık Kemal ve Abdülhak Hamit’in etkisinde kalan Tanzimat Dönemi’nin ikinci kuşak isimleri arasında olan Samipaşazade Sezai, 1879 yılında heves ve acemilikle yoğrulan ilk piyesini hatta ilk eserini, Şîr’i yayımlar. Tanzimat Dönemi Türk tiyatrosunun gelişim sürecinde üretilen bu piyes metni, Batılı edebiyat akımlarının etkilerini de barındırmaktadır. Yayımlandığında büyük bir etki uyandırmayan piyes hakkında, Batılı birtakım yazarların tesirinin görüldüğü, Namık Kemal ve Hamit’i taklitten öteye geçemediği yönünde tespitler yapılmıştır. Bu durumun, Sezai’nin ilk dönem yazarlık tecrübesiyle ilişkilendirilebilmesi elbet mümkündür; ancak bu etki ya da taklidin tespit edilen etkilerden daha geniş kapsamlı oluğu da söylenebilir. Eser, Shakespeare’in diğer kimi oyunlarından izler taşısa da özellikle Othello isimli piyesiyle konu, olay örgüsü, kişi kadrosu gibi birtakım yapı unsurları açısından büyük benzerlik gösterir. Bu bağlamda cesaretleri ve göstermiş oldukları kahramanlıklarla ün salan Afgan şehzadesi Şîr ile Venedik devletine hizmet eden Mağripli komutan Othello, büyük bir tutku ve aşk ile bağlandıkları eşlerini, bir iftira sonucu, kendilerini aldattıkları zannıyla öldürecek ve gerçekleri öğrendiklerinde ise intihar edeceklerdir. Söz konusu trajik sonlu olayların kesiştirdiği metinlerde benzer şekilde birçok motifin ortak olduğu görülür. Bu çalışmada Şîr’in içerik, yapı ve üslup açısından etkisinde kaldığını haklı gerekçelerle varsaydığımız Shakespeare’in Othello adlı piyesi ve Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre ile Abdülhak Hamit’in Mâcerâ-yı Aşk gibi metinleri arasındaki benzerlikler irdelenecektir. Bu metinlerin Şîr üzerindeki etkilerinin çeşitli düzeyleri; olay örgüsü, tematik bileşenler, kişi kadrosu, dramatik teknikler ve üslup gibi unsurlar açısından değerlendirilecektir. Bu tür bir inceleme ile Tanzimat Dönemi’nde tiyatro türünün ilk basamaklarındaki bir metnin “sentezleyici” niteliklerinin, Batı etkisinin Türk tiyatrosuna kimi yansımalarının ve söz konusu piyesin Türk tiyatrosunun evrimindeki yerinin belirlenmesi hedeflenmektedir.
Keywords : Türk Tiyatrosu, Samipaşazade Sezai, Şîr, William Shakespeare, Namık Kemal, Abdülhak Hamit