Barak Adı ve Etnotoponimlerden Hareketle Barakların Ana Yurdu Meselesi

Authors : Ibrahim Şahin

Pages : 53-66

Doi:10.54316/dilarastirmalari.1100706

View : 18 | Download : 14

Publication Date : 2022-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Makale, Barak (ve koşutları İt-Barak, Kıl-Barak) kökadının (etnonim) özelleşme sürecini (onimisation) ve bu kökadıyla şekillenmiş toponimlerden hareketle, Barakların anayurdunun neresi olabileceğini ele almaktadır. Malzeme çeşitli ülkelerde hazırlanmış yeradları (toponim) sözlüklerinden ve araştırma eserlerinden derlenmiş; art ve eş zamanlı bir bakış açısıyla incelenmiştir. İnceleme sonucunda, Barakların Kabil (Afganistan), Güney Horasan (İran), Semerkant (Özbekistan), Akmola (Kazakistan), Başkurdistan, Romanya, Kırım, Türkiye ve Rumeli toponimlerde izleri tespit edilmiştir. Barakların, tarihi kaynaklarda bahsedilen "İt Baraklar” ile aynı halk olduğu fikrinden hareketle, anayurtlarının Başkurdistan’ı ve Kuzey Kazakistan’ı içine alan bölge olup sonraki dönemlerde bunlardan bir bölüğün güneye (Semerkant-Kabil-Horasan), bir bölüğün ise batı-güneybatıya (Doğu Avrupa-Kırım-Türkiye-Rumeli) göç ettikleri sonucuna varılmıştır. Makalede, apelyatif nitelikli "barak” sözcüğünün anlamı üzerine de durulmuş; orijinal anlamının "uzun tüylü köpek” olduğu yönündeki yaygın görüşün zaafları dile getirilmiştir. Araştırma sonucunda, sözcüğün asıl anlamının "uzun, sık tüylü” olduğu; içinde kullanıldığı tamlamaların kısalarak adlaşmış sıfata dönüşmesiyle (barak it > barak it > barak ‘uzun tüylü köpek cinsi’) farklı lehçelerde ‘uzun tüylü köpek’, ‘uzun tüylü deve’, ‘uzun tüylü çuha’, ‘uzun tüylü bir kuş cinsi’, ‘uzun tüylü bir bitki’, ‘uzun tüylü at’ vb. anlamlar kazandığı tespit edilmiştir. Bu tespitten hareketle, kökadını (yani Barak/İtbarak) ortaya çıkaran halkın dilinde, tür adı nitelikli "barak”ın ‘uzun tüylü köpek’ anlamına geldiği; buna kaynaklık eden sıfat anlamın (‘uzun tüylü’) ise, ‘büyük’ anlamına gelen "bar” ve addan ad yapan {+ak} ekiyle oluştuğu fikrine ulaşılmıştır. Sonuç olarak kökadının bar + ak ‘uzun tüylü’ > barak it > barak ‘uzun tüylü köpek’ >Barak ‘Baraklar’ şeklinde bir özelleşme süreci geçirdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords : adbilim, kökadı, kökadbilim, kökadlıyeradları, Barakların ana yurdu, barak sözcüğünün anlamı