Muhammed b. İbrahim’in Manzûm Şir’atü’l-İslam Tercümesi (Şir’a-i Manzûm)

Authors : Necati İŞLER

Pages : 775-812

Doi:10.37697/eskiyeni.764234

View : 11 | Download : 6

Publication Date : 2020-09-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Muhammed b. İbrahim, 15 ve 16. yüzyıllarda yaşamış bir şairdir. Ulaşabildiğimiz tek eseri Şir’a-i Manzûm’dur. Bu eser, meşhur Hanefî âlimi İmâmzâde’nin insert ignore into journalissuearticles values(öl. 573/1177); Şir’atü’l-İslam adlı eserinden Türkçeye 911/1505 yılında tercüme edilmiştir. Şir’atü’l-İslam, Arapça olarak telif edilen bir ilmihal ve ahlâk kitabıdır. Bu eser, Osmanlı toplumu ve âlimleri arasında çok rağbet görmüştür. Bu makalemizin birinci bölümünde Şir’atü’l-İslam’ın şerh ve tercümeleri tanıtılmıştır. İkinci ve üçüncü bölümlerde ise Şir’a-i Manzûm’un muhteva incelemesi ve Muhammed b. İbrahim’in tercüme metodu yer al-maktadır. Türk Edebiyatı’nın en uzun manzum ilmihali olan Şir’a-i Manzûm 8442 beyit-ten oluşmaktadır. Mesnevî nazım şekliyle telif edilen eser, Sultân II. Bâyezîd’e insert ignore into journalissuearticles values(1481–1512); ithaf edilmiştir. Los Angeles nüshasının sonunda şairin Eceabatlı olduğu bilgisine yer verilmektedir. Türkçenin yanında Arapça ve Farsça ile de şiir yazabilen Muham-med b. İbrahim, müştak, müteradif ve cinasları eserinde ustalıkla kullanmıştır. Kaynak esere bağlı kalmakla birlikte kendi katkılarını da eserine yansıtmıştır. Dînî içerikli mesnevîler gurubuna giren Şir’a-i Manzûm’da birçok ayet ve hadisin de manzum ter-cümesi vardır. 15. ve 16. yüzyıllar Türk Edebiyatı’nda mesnevî türünün altın çağı olarak kabul edilir. Bu dönemde çok sayıda dinî-tasavvufî ve ahlâkî mesnevîler yazılmıştır. Muhammed b. İbrahim tarafından Şir’a-i Manzûm adıyla yapılan tercüme de bu mesnevîlerlerden biri-sidir. Şairin edebi şahsiyetiyle ilgili hiçbir kaynakta bilgi bulunmamaktadır. Edebi şah-siyeti ile ilgili makalemizde zikredilen bütün kanaatler Şir’a-i Manzûm’a dayanmaktadır. Muhammed b. İbrahim’in şiir kabiliyeti yanında iyi bir medrese tahsili de görmüş ol-duğu eserinden anlaşılmaktadır. Sade bir dile sahip olan Şir’a-i Manzûm, Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini taşımaktadır. Eserin dili, döneminde yazılan dînî muhtevaya sa-hip diğer mesnevilere çok benzemektedir. Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ının, Yazıcıoğlu Mehmed’in Muhammediye’sinin, İbrahim Tennûri’nin Gülzâr-ı Ma’nevî’sinin, Hamdullah Hamdi’nin Mevlid’inin, Zaîfî’nin Mecma’u’l-Envâr’ının, Dâvud-ı Halvetî’nin Gülşen-i Tevhid’inin dil özelliklerini Şir’a-i Manzûm’da da görebiliriz. Dînî-didaktik bir eser olması hasebiyle mütercim, mümkün mertebe anlaşılır olmaya gayret etmiştir. Şir’a-i Manzûm’a kaynaklık eden Şir’atü’l-İslam, 12. yüzyılda Buhara’da Arapça olarak telif edilmiştir. Bu yüzden tercümede Arapça kelime ve tamlamalara da sık rastlanmakta-dır. Beyit içinde ya da devamında mütercim bu kelime ve tamlamaların Türkçelerini de vererek şiirini anlaşılır kılmaktadır. Şir’a-i Manzûm, mesnevî türünün klasik tertibine sahiptir. Eser, besmele, hamdele ve salvele ile başlayıp tevhit ve naat beyitleri ile de-vam eder. Şair, devrin padişahı Sultân II. Bâyezîd’i insert ignore into journalissuearticles values(1481-1512); övgüyle andıktan son-ra eserini niçin yazdığını açıklar. Bu “giriş”in ardından “konunun işlendiği bölüme” ge-çilir. İbadetlerin yanı sıra hayata dair diğer konuları da bu fasıllarda buluruz. Şir’a-i Manzûm’un bu güne kadar altı adet elyazma nüshası tespit edilebilmiştir. Manisa, Los Angeles ve Diyanet nüshaları ilk defa bu çalışmamızla ilim dünyasına duyurulmuş-tur. Agah Sırrı Levend’in zikrettiği Fahri Bilge nüshasına ise ulaşılamamıştır. Ahmet Aydın tarafından eserin bir kısmı üzerine 2016 yılında yapılan yüksek lisans çalışma-sında sadece Yazma Bağışlar nüshası ile Osmanlı Müellifleri’nde bahsi geçen Hacı Mah-mud nüshası kullanılmıştır. Kahire’de bulunan nüsha ise, Hacı Mahmud nüshasından istinsah edilmiştir. Devam eden doktora tezimizde tenkitli metin için Manisa, Los An-geles ve Hacı Mahmud nüshaları seçilmekle birlikte diğer nüshalardan da istifade edilmektedir. Manzum ilmihal ya da manzum fıkıh türü alanında son yıllarda Türki-ye’de kayda değer düzeyde çalışmalar yapılmıştır. Türk Edebiyatı’nın en hacimli man-zum ilmihalini tanıtan makalemizin bu sahaya önemli katkılar sunacağı kanaatindeyiz.   
Keywords : Şira i Manzûm, Manzûm Şiratül İslam Tercümesi, Muhammed b İbrahim, İmâmzâde, İlmihal, Dînî Şiir, Mesnevî, 15 ve 16 Yüzyıllar, Türk İslam Edebiyatı