مقارنة بين الزّجّاج والنّحّاس في كتابيهما إعراب القرآن

Authors : Mücahit ELHUT, Betül YUSUF KAYA

Pages : 187-216

Doi:10.52886/ilak.1093349

View : 15 | Download : 10

Publication Date : 2022-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İ‘râbü’l-Kur’ân üzerine yapılan çalışmaların İslâmî ilimler içerisinde yadsınamaz bir değeri bulunmaktadır. Nitekim Kur’ân’ın anlaşılmasında bu çalışmaların önemli bir rolü vardır. Kur’ân-ı Kerim, genel anlamda Arap dil biliminin, özelde ise nahiv ile belâgatin ortaya çıkması ve gelişmesinde ana etken olarak kabul edilir. Bu nedenle Kur’ân, dil bilimi kurallarının oluşmasında ve yöntemlerin belirlenmesinde müracaat edilen kaynakların başında gelmektedir. Âlimler, Kur’ân’ın doğru bir şekilde anlaşılması, içerdiği mesajlara vâkıf olunması için tespit ettikleri kuralları derlemek üzere çeşitli eserler telif etmişlerdir. Zeccâc insert ignore into journalissuearticles values(öl. 311); ve öğrencisi Nehhâs insert ignore into journalissuearticles values(öl. 338); bu alanda çalışmalar yapmış seçkin âlimler arasında zikredilmekte ve eserleri bu alanda yazılmış önemli eserlerden sayılmaktadır. Makalemizde hicrî dördüncü asırda yaşamış bu iki dil bilimcinin i‘râbü’l-Kur’ân metotlarını ortaya koymaya çalıştık. Metotların belirlenmesinde Nehhâs’ın Zeccâc’ın öğrencisi olması ayrıca kayda değer bir husus olarak zikredilebilir. Hoca öğrenci ilişkisine rağmen Nehhâs’ın zaman zaman yöntem ya da uygulama konusunda hocasına muhalif davrandığı görülmektedir. Bu durum belki de etkisi günümüze kadar ulaşmış olan bilimsel özgürlüğün o asırda gelişmiş olarak var olduğunun bir ifadesidir. Ayrıca bu çalışma, söz konusu iki alimin yaşadığı dönem itibariyle Arapçanın nahiv ve sarf kurallarına ne ölçüde vakıf olduğunu göstermektedir. Öte yandan bu tür çalışmalar o dönemde yaşayan insanların Kur’ân’ın anlaşılması noktasında gösterdikleri gayreti ortaya koyması bakımından önemlidir. Çalışmamızda, Zeccâc ve Nehhâs’ın kitaplarını karşılaştırmayı konu edindik. Daha sonra i‘râbü’l-Kur’ân kavramını tanıtarak bu kıymetli iki âlimin İ‘râbü’l-Kur’ân adlı kitaplarındaki yöntem ve üslup farklılıklarını inceledik. Çalışmamızın ilk bölümünde, i‘râbü’l-Kur’ân’ın tarihsel gelişimini ve bu alandaki meşhur eserleri ele aldık. İkinci ve üçüncü bölümde ise Zeccâc ve Nehhâs’ın nesebi, hayatları, ilim ve metotlarına dair âlimlerin görüşlerine yer verdik. Bu iki bölümün sonunda, söz konusu iki âlimin eserlerini telif ederken ortaya koydukları üslup ve metotlara işaret ederek dil, lafız ve belâgat açısından ayetlerin analiz ve i‘râbını yapmada başvurdukları yöntemleri, konunun derinlemesine anlaşılmasını sağlayacak şekilde ayrıntılı bir şekilde ele aldık. Bunun yanı sıra hadislerden ve Kur’ân’ın farklı kıraatlerinden yararlandık, dilbilimcilerin, edebiyatçıların ve müfessirlerin görüşlerine işaret ettik. Ayrıca Arapça atasözlerine, şiirlere ve nesirlere yer verdik. Son bölümde ise söz konusu müelliflerin İ‘râbü’l-Kur’ân adlı kitaplarındaki yaklaşım ve üsluplarını karşılaştırarak, bazı sonuç ve önerilere değindik. Araştırmamızı, Zeccâc ve Nehhâs’ın ulaştığı önemli netice ve önerileri içeren bir sonuç bölümü ile tamamladık.
Keywords : Tefsir, Arap Dili, Lügavî Tefsir, İrâbül Kuran, Zeccâc, Nehhâs