İslam Hukuk Tarihinde Fukahânın Mezhep Değiştirmesi

Authors : Murat Nergis

Pages : 127-160

Doi:10.52886/ilak.1522942

View : 3 | Download : 4

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Hicri II. asırdan itibaren fukahâ arasında görüş ayrılıkları sistemli bir şekilde ortaya çıkmaya başlamış, bu durum mezheplerin kurumsal bir yapıyla teşekkül etmesine zemin hazırlamıştır. İslam hukuk tarihinde günümüze intikal eden ve etmeyen çeşitli mezhepler bulunmaktadır. Mezheplerin teşekkülünden sonra fukahâ belirli bir mezhebe tabi olmuş, gerek amelî yaşantısında gerekse fetva ve içtihatlarında bağlı olduğu mezhep çerçevesinde hareket etmiştir. Bununla birlikte zaman zaman fukahânın başlangıçta bağlı olduğu mezhebi bırakıp çeşitli sebeplerle başka mezhebe geçtiği de olmuştur. Tahâvî, İbn Hazm, Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’, Hatîb el-Bağdâdî ve Âmidî gibi fıkıh tarihinin en tanınan simaları mezhep değişikliğine giden fakihlerden sadece birkaçıdır. Bir mezhepten başka bir mezhebe intikalin şu iki durumda vacip olduğu belirtilmiştir: Birincisi fakih olan kişinin, bir mezhebin delillerinin daha makul olduğuna inanması halidir. Bu durumda o mezhebe geçmesi onun için vacip olur. İmam Şâfiî’nin, Mısır’a gittikten sonra Mâlikî mezhebine bağlı bölgedeki bazı fakihlerin ona uyup mezhebine intikal etmeleri bu duruma örnektir. İkincisi yeterli fıkhî bilgiye sahip olmayan kişinin, delillerden ziyade bir mezhebin hükümlerini tatbik etmeyi kendisine daha kolay bulması halidir. Bu durumda da bu mezhebe geçmesi ona vaciptir.. Zira dört mezhepten herhangi biriyle amel etmek cahil kalmaktan evladır. Dolayısıyla belli bir düzeyde fıkıh bilgisine sahip olmayan bir Müslümanın veya fıkıh bilgisine sahip bir fakihin mezhep değiştirmesi tarihsel bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Fukahânın bağlı olduğu bir mezhepten başka bir mezhebe intikali, genellikle ilmî bir tartışmanın sonucunda, sosyal çevrenin etkisiyle, resmi ve idari makamlarda görev alma, göç edilen bölgede farklı mezhep mensubunun bulunmaması, talebenin hocasıyla anlaşamaması, vakıflardan menfaat umma, görülen bir rüya, bölgede yaygın olan mezhebe tabi olmanın avantajı, hocasının yönlendirmesi vb. sebeplere dayanmaktadır. Bunlardan başka müstakil başlık altında toplayamayacağımız; bir yakınının teşviki, yakın bir akrabasının mezhebini değiştirmesi, mensubu olmadığı mezhebin fıkhını okumasından dolayı gibi çeşitli sebeplerden dolayı da başka mezhebe intikaller olmuştur. Mezhep değiştiren fukahâ, çoğunlukla bugün de müntesipleri olan mezheplere intikal etmiştir. Zahirî mezhebi gibi bugün müntesipleri kalmamış mezheplere intikaller çok nadir vuku bulmuştur. Fukahânın müntesibi olduğu mezhepten başka bir mezhebe intikali, genellikle bir mezhepten diğer bir mezhebe intikal şeklinde olmuşsa da bazen de bir fakihin birden fazla mezhep değiştirdiği vakalar da görülmüştür. İşte bu makalede, tarihsel bir olgu olarak fukahânın mezhep değiştirmesi ele alınmıştır. Bu bağlamda fukahânın mezhep değiştirmesinin sebep ve sonuçları, tarih boyunca en çok hangi mezhebe geçiş olduğu ve mezhep değiştirmenin hangi yüzyıllarda yoğunlaştığı incelenmiştir. Çalışmanın sonunda dört temel fıkıh mezhebi içinde mezhep intikallerinin en canlı olduğu mezhebin Şâfiî mezhebi olduğunun ortaya çıkması bu çalışmanın en önemli sonuçlarından biridir. Fukahânın mezhep intikalinin yoğunlaştığı zaman diliminin hicrî 7-9. milâdî 13-14. yüzyıllar olması başka bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır.
Keywords : Fıkıh, İslam Hukuk Tarihi, Mezhep, Mezhep Değiştirme, Fukahânın Mezhep Değiştirmesi