Geçmişten Günümüze Âşıklık Geleneği ve Erzurum’da Yetişen Son Dönem Âşıklarının Ürettiği Eserler

Authors : Burak Kurubaş

Pages : 31-54

Doi:10.31591/istem.1431755

View : 66 | Download : 84

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Ozanlık/âşıklık geleneği Türk kültür tarihinin en önemli sözlü kültür gelenekleri arasındadır. Türklerin tarih sahnesinde görülmesiyle birlikte ozanlık olarak anılan gelenek, özellikle 16. yüzyıldan itibaren Türk-İslâm senteziyle birlikte yerini âşıklık geleneğine ve âşıklara bırakmıştır. Bu bağlamda çalışmada vurgulanan ozanlık/âşıklık kronolojik bir vurguya dikkat çekmektedir. Binlerce yıllık bir süreçte oluşan ve geleneksel uygulamalarını büyük ölçüde korumuş Âşıklık geleneği Türk halk kültürünün yaşatılmasında ve gelecek kuşaklara atarılmasında hala önemli bir görev üstlenmektedir. Ozanlar/âşıklar toplumsal hayat içerisinde ortaya çıktığı ilk dönemlerden günümüze sohbet, düğün, eğlence gibi çeşitli meclislerde saz ve söz kabiliyetini sergileyen müzisyen karakteristikleriyle bilinmektedir. Doğu Anadolu bölgesi yöreleri başta olmak üzere, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da yaygınlık gösteren geleneğin temsilcileri, diğer yöre âşıklarını büyük ölçüde etkilemiştir. Türkülerin en önemli üretim kaynağı olan ozanların/âşıkların ürettiği eserler geleneğin öğretim ve aktarım modeli olan usta-çırak ilişkisiyle hâfızalarda yer edinmiş, halka mal olmuştur. Erzurum, geçmişte olduğu gibi günümüzde de âşıklık geleneğinin yaşadığı ve yaşatıldığı önemli bir merkezdir. Son yıllarda âşıklık geleneğinin bozulmasına, unutulmasına ve yeni temsilcilerinin yetişmemesine rağmen, Erzurum yöresinde âşıklık geleneği hâlâ sürdürülmektedir. Araştırmada bu noktada yöredeki âşıklık geleneği ve bu geleneğin sürdürüldüğüne dair güncel olarak icrâ edilen âşık müziğinin temsilcilerinin eserleri konu alınmıştır. Kültürel bir çalışma olması sebebiyle araştırmada kültür analizi deseni kullanılmıştır. Literatür taramasında elde edilen veriler üzerinde betimsel bir analizle geleneğin kuramsal çerçevesi oluşturulmuş, araştırmanın içerik analizi basamağında ise, Erzurum yöresinden amaçlı örneklem yöntemiyle belirlenen âşıklarının kaynaklık ettiği iki uzun hava, dört kırık hava olmak üzere toplam altı eser notaya alınmış müzikal ve edebi açıdan analiz edilmiştir. Video kayıtlarından notaya alınan eserlerde âşıkların kendi icrâları veya ulusala mal olmuş sanatçıların icrâları esas alınmıştır. Sonuç olarak, geleneğin son dönemlerde büyük ölçüde sekteye uğradığı düşünülse de Erzurum yöresinde, geleneğe bağlı kalarak usta-çırak ilişkisinin etkisiyle hala özgün nitelikli eserlerin üretilebildiği, bu eserlerin halk tarafından benimsendiği, geleneğin sürdürüldüğü, âşık kahvehane kültürünün devam ettirildiği ve bu yolla geleneğin yeni kuşaklara aktarıldığı ortaya çıkarılmıştır.
Keywords : Ozan, Âşık, Erzurum, Nota, İcrâ