MUHAMMED BAYRAM EL-HÂMİS’İN “MÜLÂHAZÂT SİYÂSİYYE ANİ’T-TANZİMÂTİ’L-LÂZİME Lİ’D-DEVLETİ’L- ALİYYE” ADLI LÂYİHASI

Authors : Ayhan CEYLAN

Pages : 427-445

View : 12 | Download : 12

Publication Date : 2017-12-12

Article Type : Research Paper

Abstract :Tunus ulemâsından Muhammed Bayram el-Hâmis Tunus’taki siyasî şartların etkisiyle 1880-1884 yılları arasında yaklaşık 4,5 yıl İstanbul’da ikamet etmiştir. Bu ikâmet esnasında II. Abdülhamit’in görüşlerini sorması üzerine Tunuslu ıslâhatçı âlim “Mülâhazât Siyâsiyye ani’t-Tanzimâti’l-Lâzime li’d-Devleti’l-Aliyye” adlı bir lâyiha hazırlayıp padişaha arzetmiştir. Yazılış tarihi 11 Rebiülevvel 1298/11 Şubat 1881 olarak verilmektedir. Muhtevasında yer alan fikirler sebebiyle saray çevresindeki bazı kesimlerin tepkisini çeken lâyiha Muhammed Bayram’ın 1884 yılında yerleştiği Mısır’da 1898 yılında Arapça olarak risâle şeklinde yayınlanmış ve Osmanlı Türkçesi’ne çevrilmiştir. Bâbıâli’nin Mısır Hidiviyeti’nden telebi sonrası Mısır’da risâle şeklinde yayınlanmasından 1 ay sonra Mülâhazât-ı Siyâsiyye’nin Osmanlı topraklarına girişi yasaklanmış ve yayınlanan nüshaların toplattırılmasına karar verilmiştir. Lâyihanın; mukaddime, maksad ve hâtime bölümlerinden oluştuğu görülmektedir. Makalede muhtevası verilen Muhammed Bayram’ın Mülâhazât-ı Siyâsiyye’deki düşüncelerinin kaynağının Hayreddin Paşa’ya ait olduğu ve 30 Temmuz 1880 tarihli lâyihası ile ayrıntılar dışında neredeyse tamamen örtüştüğü tespit edilmiş olup, esasen Hayreddin Paşa’ya ait olan lâyihadaki düşüncelerin değerlendirmesinin Hayreddin Paşa ile ilgili bir çalışmada ele alınmasının daha doğru olacağı sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords : Muhammed Bayram el Hâmis, Siyâsiyye anit Tanzimâtil Lâzime lid Devletil Aliyye, Kanun i Esâsi, Lâyiha, Tunuslu ıslâhatçılar