Onbirinci ve Onikinci Asır Müslüman Doğuda Varlık ve Mâhiyet: Bir Taslak

Authors : Bilal TAŞKIN, Robert WİSNOVSKY

Pages : 504-524

View : 5 | Download : 13

Publication Date : 2018-12-31

Article Type : Other Papers

Abstract :Şihabeddin Sühreverdî insert ignore into journalissuearticles values(Şeyh Maktul, ö. 587/1191); Hikmetü’l-işrâk ’ın insert ignore into journalissuearticles values(Aydınlatmanın Felsefesi); adlı eserinin meşhur bir bölümünde, Meşşâîlerin takipçileri olarak atıfta bulunduğu nispet ettiği, varlığın, somut ve hâricî dünyada insert ignore into journalissuearticles values( fi’l-a‘yân ); şeylerin özüne ya da mâhiyetine eklenen bir şey insert ignore into journalissuearticles values(ma‘nen zâidün ‘alâ); olduğu şeklindeki öğretiye itiraz eder. Sühreverdî, bunun aksine, varlığın, sırf aklî olan bir şeye ilişkin tasavvurlar insert ignore into journalissuearticles values(i‘tibârât ); arasında yer aldığını ifade etmektedir. Sühreverdî’nin yaklaşımı, kısmen varlığın enfüsî tabîatında ısrarı nedeniyle, Molla Sadrâ ve kendilerini varlığın asâletini insert ignore into journalissuearticles values( asâletü’l-vücûd ); savunlar olarak gören İslam metafizik ekolünün diğer üyeleri tarafından, sonraki dönemde mâhiyetçi veçhe şeklinde değerlendirilmiştir. Sühreverdî’nin bu bağlamda kullandığı “Meşşâî takipçileri” ifadesi, modern yorumcuların yanı sıra ortaçağ yorumcuları tarafından da, genellikle, Fârâbî’ye ve özellikle de İbn Sînâ’ya işaret etmektedir. Genel anlamda bu, gerçekten makuldür. Neticede Sühreverdî “bazı meşşâî takipçilerinin, bütün metafizik yaklaşımlarını varlık üzerine inşâ ettiklerini” insert ignore into journalissuearticles values( enne ba‘da etbâ‘i’l-meşşâîn benav külle emrihim fi’l-ilâhiyyâti ‘ale’l-vücûd ); dile getirdiği bağlamda, varlığın dış dünyada bizâtihî gerçekliğe sahip olduğu fikrine karşı çıkmaktadır. Bu ifade en azından, bir dereceye kadar, el-İşârât ve’t-tenbîhât insert ignore into journalissuearticles values( İşaretler ve Uyarılar ); adlı eserinin dördüncü namatının insert ignore into journalissuearticles values(Varlık ve İlletleri Hakkında); son bölümünde, yalnızca varlığa istinâd etmesi nedeniyle, hareket üzerinden Tanrı’nın varlığı ispat eden –örneğin Aristotales’in, geriye doğru sonsuz hareket eden ve ettiren şeylerin imkânsızlığına dayanan Hareket Etmeyen Hareket Ettirici’nin gerekliliği gibi- delillerden daha üstün yeni bir delil insert ignore into journalissuearticles values(yani burhân-ı sıddîkîn ); üreten İbn Sînâ’ya işaret ediyor olmalıdır. Varlığın bize zayıf bir temel sunması nedeniyle Sühreverdî, başka bir yöne yönelmemiz ve ışık insert ignore into journalissuearticles values( nûr ); formulasyonuna dayanan alternatif bir metafizik temel oluşturmamız gerektiğini ileri sürmektedir.
Keywords : Varlık, Mâhiyet, Meşşâî, İşrâkî