Kutadgu Bilig Hakkında Çin’de Yapılan Çalışmalar ve Eleştirel Değerlendirmeler

Authors : Osman CÜME

Pages : 51-61

View : 18 | Download : 7

Publication Date : 2019-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Karahanlılar dönemine ait eserlerden biri olan Kutadgu Bilig, ilim dünyasına malum olduktan sonra bugüne  kadar Türkiye başta olmak üzere, Rusya, Almanya, Fransa, Çin, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan,  Türkmenistan, Azerbaycan, Amerika, Japonya gibi ülkedeki bilim adamlarının dikkatini çekmiştir. Bilindiği  üzere, Kutadgu Bilig’in çeşitli dillerde manzum, mensur neşirleri, tıpkıbasımları yayımlandı. Karahanlıların  tarihi, kültürü, edebiyatı, eski Türklerin inançları, Türk toplulukları üzerinde çalışan araştırmacılar için bakılması  gereken birincil öneme sahip kaynaklar hâline geldi. Son dönemlerde bu ülkelerde yapılan çalışmalar  hakkındaki bilgilere erişmek Kutadgu Bilig üzerindeki çalışmalar konusunda önem sağlar. Reşit Rahmeti  Arat, Kutadgu Bilig’in tenkitli metnini yayımladıktan sonra Çinli, Özbekistanlı âlimler; Arat’ın yayımladığı  nüshadan yararlanarak eserin Uygurca ve Özbekçesini neşretmişlerdir. Çin’de Kutadgu Bilig hakkındaki  araştırmaların tarihi yüz yılı aşmış olsa da 1980’li yıllardan sonra yoğunlaşmıştır. Uygurca ve Çince yayımlanan  dergi, gazete, sözlüklerde Kutadgu Bilig hakkındaki bilgiler yer almıştır. Uygur dili, edebiyatı, Karahanlılar  tarihi üzerinde çalışan bilginlerin ilgisini çekmiş ve bu konuda çok sayıda çalışma ortaya çıkmıştır. Kutadgu  Bilig’in Çin’de resmî olarak tanıtılması, yayımlanması ve araştırılması Türkiye, Rusya ve Almanya gibi  ülkelere göre geç başlamıştır. Özellikle Çin’de 1978 yılından sonra -reform yapıldıktan sonraki 40 yılda-  Kutadgu Bilig; Çin, Uygur, Kazak ve Kırgız dillerinde yayımlanmıştır. Bilim adamları bu konuya çok ilgi  göstermiş ve Kutadgu Bilig resmî olarak neşredildikten sonra Uygur dili, edebiyatı, tarihi ile uğraşan araştırmacılar  son yıllarda dil, edebiyat, felsefe, folklor, hukuk, dış siyaset gibi çeşitli yönlerden Kutadgu Bilig  hakkında incelemeler yapmışlardır. Çince ve Uygurca çok sayıda çalışma, akademik makale, doktora ve  yüksek lisans tezi yazılmıştır. Çin’in farklı üniversitelerinde ve ilgili kurumlarında Kutadgu Bilig Araştırma  Merkezleri, Kutadgu Bilig Tetkikat Cemiyetleri kurulmuştur. 1980-2000 yılları arasında Kutadgu Bilig konusunda  ulusal ve uluslararası sempozyumlar düzenlenmiştir. 2010 yılından sonra, Kutadgu Bilig metninin  Çince ve Uygurcası sesli olarak neşredilmiştir. Ayrıca Kutadgu Bilig konusunda doktora, yüksek lisans tezleri  yazılmış ve kapsamlı bir biçimde ele alınmıştır. Ancak Kutadgu Bilig’in dizini hâlâ yapılmamıştır. Bu sebeple  araştırmacılar için bazı zorlukların oluştuğu görülmektedir. Bu makalede, ilk olarak geçen asrın başlarından  günümüze kadar olan uzun bir süreçte Kutadgu Bilig’in Çin’de yayımlanan Çince ve Uygurca dergi, sözlük,  ansiklopedi, ders kitabı, gazetelerde Yusuf Has Hacip’in hayatı, Kutadgu Bilig hakkındaki genel bilgilerin yer  alması, yabancı ülkelerde yapılan araştırmaların Uygurca ve Çinceye tercüme edilmesi, tanıtılması, Kutadgu Bilig’in Çin, Uygur, Kazak ve Kırgız dillerindeki çeşitli çevirileri ve özellikleri tek tek anlatılmış, daha sonra Kutadgu Bilig hakkında yapılan araştırmalar değerlendirilerek Kutadgu Bilig’in çeşitli çevirilerinde bulunan yetersizlikler ortaya koyulmuştur.
Keywords : Kutadgu Bilig, Çeviri, Eleştirel Değerlendirmeler, Çin