Kitâb-ı Rüstemnâme-i Türkî’de Dev Motifleri Üzerine Bir Değerlendirme

Authors : Selenay BALOĞLU, Zubaida SHADKAM

Pages : 98-110

Doi:10.58242/millifolklor.1056157

View : 20 | Download : 11

Publication Date : 2023-04-04

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk dünyasında araştırmacılar tarafından bilinen Rüstemnâmeler İran edebiyatının Farsça söylenmiş ve yazılmış anlatı örnekleridir. Bu örneklerden Kitâb-ı Rüstemnâme-i Türkî Türkçeye tercüme edilmiştir. Eser üzerinde yapılmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada Kazakistan Bilimler Akademisi Kütüphanesi insert ignore into journalissuearticles values(Ğılım Ordası); Nadir ve Yazma Eserler Bölümünde bulunan Arap harfli tek nüsha üzerinde bir inceleme yapılarak muhtevası bakımından oldukça zengin olan eserin özgün yönlerinin belirlenerek anlatılması amaçlanmaktadır. Türklerin geçmişten günümüze sahip oldukları dinî inançları, geniş bir coğrafyada varlık gösterirken karşılaştıkları toplulukların dinî inançları ve kültürlerinden gelen unsurları harmanladıkları ve ortaya çıkardıkları mitolojik öğeler masallarda, efsanelerde, destanlarda kendini gösterir. Yazının henüz bulunmadığı dönemlerdeki sözlü edebiyat ürünleri arasında önemli bir yeri olan destanlar ulusların hayatında büyük yankılar uyandıran tarihî, toplumsal olayların anlatıldığı kültürel unsurlarla bezenmiş, kahramanları ve varlıklarının olağanüstülükleriyle mitolojik özellik kazanmış uzun manzum veya mensur eserlerdir. Türk dünyasının geniş sahasında İran edebiyatının en önemli manzum eserlerinden biri olan Şehnâme, eski İran efsaneleri üzerine kurulu bir destan örneğidir. Firdevsî tarih öncesi zamanlardan başlayarak eski İran krallarını anlatırken ana tema Rostam insert ignore into journalissuearticles values(Rüstem);, Esfandiâr ve Afrâsiyâb gibi kahramanlar ve kötü karakterler etrafında şekillenir. İran edebiyatında Şehnâme’de bahsi geçen kahramanların olağanüstülüklerinin anlatıldığı başka eserlere de rastlamak mümkündür. Kitâb-ı Rüstemnâme-i Türkî de bu anlatı örneklerinden biridir. Adını Şehnâme’nin efsanevî kahramanı Zâl oğlu Rüstem’den alır. Nakkal insert ignore into journalissuearticles values(hikâyeciler-anlatıcılar); tarafından anlatılan kahramanlık hikâyelerinde Rüstem’in kahramanlıklarının yanı sıra olağanüstü özellikleri ile varlıklar da yerini alır. Varlıklar bu eserde dünya mitolojilerinde olduğu gibi, iyi-kötü, güzel-çirkin, güçlü-güçsüz, bilinen-bilinmeyen gibi karşıtlıklarla nitelendirilir. Rüstem’in doğumunda Zâl’a kanadındaki bir tüyü kopararak yardım eden Simurg’dan başlamak üzere, hızla büyüyüp sütten kesildikten hemen sonra ekmek ve et yemeye başlaması, birçok yetişkinden bile çok yemek yemesi, çok küçük yaşta olmasına rağmen boyunun çok uzun olması, güçlü kuvvetli bir pehlivanı andıran cüssesi, korkusuzluğu, fillerle mücadelesi, devleri tek başına öldürmesi gibi pek çok kahramanlığı Rüstemnâme’de yerini alır. Diğer bir husus Rüstem’in olağanüstü özelliklere sahip koruyucu giysisi babr-ı beyân’dır. Şehnâme’de giysi adı olarak yer almış ancak Rüstem’in Babr-ı Beyân’la Savaşması hikâyesinden ve galibiyetinden sonra kendisine ondan zırh yapmasından bahsedilmemiştir. Son olarak da Şehnâme’nin başka nüshalarında yer almayan pek çok araştırmacı tarafından Firdevsî’den sonra el yazma nüshalara eklendiği düşünülen Kok-e Kuhzad ile Rüstem’in Savaşı konusu üzerinde durulmaya değerdir. Başlı başına bir araştırma konusu olan ana karakter Rüstem’le ilgili bu hususlar detaylarıyla başka bir çalışmada ele alınacaktır. Karakterleri bakımından kötü, insanoğlu için tehdit unsuru olan, iri ve çirkin olarak tasvir edilen devlerden bazıları Şehnâme’de yer almazken bu Rüstemnâmede mevcuttur. Bu çalışmada Türk destan geleneğinde sıkça rastlanan dev motifinin konu edinilen eserdeki yansımaları değerlendirilecektir.
Keywords : babr ı beyân, devler, Kitâb ı Rüstemnâme i Türkî, Kok e Kuhzad, Rüstem