Kırgız Halk Hekimliğinde Şamanist İnançlara ve Bazı Şifalı Bitkilere Dayalı Sağaltma Metodları

Authors : Rifat Nergiz

Pages : 182-193

Doi:10.58242/millifolklor.1067358

View : 208 | Download : 159

Publication Date : 2025-03-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Kırgızistan’da da diğer Türk halklarında olduğu gibi halk hekimliği tarihin en eski devirlerinden beri canlılığını korumaktadır. Kovid-19 salgınının devam ettiği dönemlerde bile hastalığın tedavisinin uzun süre bulunamayışı, hastalığı önleyici aşıların kullanımının yaygınlaşamaması ve aşılarla ilgili bazı tereddütler olması nedeniyle yüzyıllardır kullanılmakta olan birçok alternatif yöntem tekrar popülerlik kazanmıştır. Kırgızistan sağlık bakanı ekranların karşısına geçerek kovid-19 virüsüne karşı Kırgızistan’ın yaygın olarak Isıkgöl Bölgesinde yetişmekte olan uu korgoşun (kurtboğan) bitkisinden geleneksel yöntemle yapılan bir ilaçla hastalığa çare bulunduğunu söylemiş ve uluslararası basında da bu konu yer almıştır. Modern tıbbın olmadığı dönemlerde Kırgızlar hastalıkları tedavi etmede bitkileri ve psişik güçleri kullanmışlardır. Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre Kırgızistan sağlık hizmetlerinde gelişmiş ya da gelişmekte olan birçok ülkenin gerisinde kalmıştır. Bazı halk hekimliği uygulamaları ve ilaçları tıp doktorları tarafından ilaçlarla birlikte kullanılmaktadır. Bu yöntemler, Kırgız tarihinin Şamanizm dönemlerinden beri süregelen geleneksel birçok unsurla bağlantılıdır. Bu sebeple Kırgız halk tıbbının ilk tohumları eski Türklerin Şamanistlik dönem-lerde yaptıkları büyü ve büyücülükte aranmalıdır. Doğanın gizemine inanan Kırgızlarda geleneksel tıbbı, ailenin en bilgini ve doğaüstü güçleri olduğuna inanılan yaşlıları devam ettirmekte olup bu gelenek yaşlılar-dan gençlere miras olarak bırakılmaktadır. Ülkede geleneksel tıpla alakadar olan kişilere emçi-domçu ve tabıp denmektedir. Bu kişilerden ve tedavi yöntemlerinden sözlü halk edebiyatı eserlerinde de bahsedilmiş-tir. Modern tıbba rağmen çaresi henüz bulunamamış olan hastalıklara karşı Kırgızistan’da alternatif metot kullanılmaktadır. Bu çalışmada Kırgızistan’da halk hekimliğinin güncelliğini daha iyi anlayabilmek için ülkenin ünlü halk tabipleriyle görüşmeler gerçekleştirilerek bugünkü durumu ve popülerliği gösterilmeye çalışılmış bu konu hakkında bir analiz yapılmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde Kırgızistan halk hekimliğiyle ilgili daha önce yapılmış çalışmalardan örnekler verilip farklılıklar ortaya konulmuş olup çalışmada mülakat tekniği kullanılmıştır. Bu çalışma yapılandırılmış mülakat tekniği ile yapılacak olup daha evvel hazırlanmış olan sorular kaynak kişilere sorulmuştur. Çalışmada sekiz farklı kaynak kişiyle görüşülmesi hedeflenmek-teydi ancak görüşülmesi hedeflenen kişilerden üçü görüşmeyi bazı sebeplerden dolayı istemediklerinden beş kişi ile görüşülmüş elde edilen bilgiler karşılaştırılarak bu bilgilerin sağlaması yapılmıştır. Bu doğrultuda Çüy Bölgesine bağlı Sasnovka ve Mramornaya köyünden birer kişiyle, Bişkek şehrindeki Oş Pazarında sağaltma bölümünde çalışan bir, Suusamır şehrinden bir ve İsa Ahunbaev Tıp Enstitüsünden bir kişiyle görüşmeler yapılmıştır. İlk bölümde halk hekimliği uygulamaları üç kısma ayrılarak; büyüyle sağaltma, sesle-tütsülemeyle sağaltma, kemik-kurşun dökmeyle sağaltma ve karalık tedavisi-atalar kültü alt başlıkları altında toplanmıştır. Tütsüleme ile tedavi Kırgızistan’ın birçok bölgesinde bilinmekte olup evlerde, iş yerle-rinde, pazarlarda kötü ruhlardan, negatif enerjiden korunma ve aurayı tazeleme amacıyla ardıç ağacının yakılmasıyla yapılmaktadır. Kemikle tedavide kemik hastanın belli yerlerine vurularak hasta kötü ruhlardan arındırılmaktadır. Karalık tedavisinde ise ataların ruhları razı edilerek hastalar sağaltılmaktadırlar. Ayrıca bu bölümde dinsel-büyüsel halk tıbbı uygulamalardan, uygulamaların tedavilerin icralarındaki farklılıklar-dan ve dayanaklarından bahsedilmektedir. İkinci bölümde ise daha tabi halk tıbbı uygulamalardan bahse-dilmekte olup beş tip sağaltma metodu ülkenin ünlü doktorlarının uygulamalarıyla ve görüşleriyle örnekler verilerek açıklanmaktadır. Bu ilaçlardan bazıları bitkilerden, hayvansal yağlardan ve minerallerden oluş-maktadır. Kurtboğan otu kovid-19 ve kanser tedavisinde, dağ faresi ve yarasa dışkısından oluşan bir mineral olan momiya ise organların yenilenmesinde kullanılmakta olup bazı bitkiler de yakılarak duman terapisi şeklinde kullanılmaktadır. Bu çalışmada modern tıp imkânlarının yetersiz olduğu Kırgızistan’da geleneksel tıbbın önemi vurgulanmak istenmekte olup geleneksel tıp ve halk hekimliği uygulamalarının canlılığı göste-rilmek istenmektedir.
Keywords : Halk hekimliği, Kırgızlar, şaman, atalar kültü, ilaç.