Klasik Türk Edebiyatı Anlatı Metinlerinde Geleneksel Bir Eş Seçme Ritüeli: Elma Atma

Authors : Sevda Önal Kılıç

Pages : 145-156

Doi:10.58242/millifolklor.1386687

View : 189 | Download : 149

Publication Date : 2025-03-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Sözlü ve yazılı kültürün bilinen en eski zamanlarından günümüze kadar ulaşan örneklerinde, özellikle kadın karakterlerin eş seçmek için sergiledikleri bir gösteri olan “elma atma” ritüellerinden bahsedilmekte-dir. Günümüzde dahi Türk halk kültürünün, özellikle evlilik merasimlerinde yaşatılan bu gösteri, evrensel bir hikâyesi olan “yasak elma” mitine ve “elma” imgesi ile ilgili pek çok ortak anlama çağrışım yapmakta-dır. “Elma” ile ilgili, insanlığın kolektif belleğiyle aktardığı ilk ve yasak bilgi, aşk, bereket, şans, şifa, üreme vb. bu ortak sembolik anlamlar tarihsel süreçte mitsel bir imge de oluşturmuştur. Bilindiği üzere toplumlar bu türden mitsel imgeleri, çeşitli anma törenleri ve ritüellerle kutsama ve hatırlama yoluna gitmişlerdir. Bundan dolayı, toplumsal belleğin “elma” imgesine yüklediği karşı cinsin beğenisi, evlilik ve üremeye dair çağrışım-lar, pek çok kültürde elma atarak beğeni ve aşkı ifade etme şeklinde bir gösteriye dönüştürülmüştür. Bunun yanı sıra “elma atma” gösterilerinin kökenleri, günümüzde farklı şekilleri yaşatılan kansız kurban ritüelleri-ne de dayandırılmaktadır. Bu törenlerin arkaik uygulamalarında, tanrıları kutsamak ve adak adamak için insan ve hayvan kurbanları sunulurken zamanla tarım toplumunun gelişmesiyle çeşitli tarım ürünlerinin de tanrılara hediye olarak sunulduğu bilinmektedir. “Elma”, bütün meyveler içerisinde birden fazla çekirdeğe sahip olması ve çekirdeklerinin afrodizyak etkisi göstermesi itibarıyla en kıymetli hediye olarak değerlendi-rilmiştir. Bu nedenlerle, birçok kültürde “elma atma” ritüeli, en güzel olanın ve evlenilecek kişinin belirlen-diği sembolik bir gösteri olarak sergilenmiştir. Türk kültüründeki “elma atma” ritüeli ise elmanın bütün evrensel çağrışımlarını kapsayan bir şekilde kadın ve erkek arasındaki beğeniyi ifade eden bir iletişim aracı olmanın yanı sıra evlenilecek kişinin tespiti ve eş seçme için kullanılan sembolik bir gösteri niteliğindedir. Türk halk kültüründe günümüzde de canlılığını koruyan bu ritüele, Türkçe sözlü ve yazılı anlatı metinlerin-de de yer verilmiştir. Bu çalışmanın konusunu, klasik Türk edebiyatının manzum anlatı metinleri olan mes-neviler ve mensur aşk hikâyelerinde yer alan “elma ve turunç atma” sahneleri oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemi, metinlerin ayrıntılı incelenmesi ve metinler arası karşılaştırma yapabilmeye imkân bulabilmek için Işknâme (XIV. yy., Mehmed); Süheyl ü Nevbahâr (XIV. yy., Mesud bin Ahmed) ve Hümâ vü Hümâyûn (XVI. yy., Cemâlî) mesnevileri ile klasik dönem mensur hikâyelerinden Fağfurnâme ve Ferhad ile Şirin anlatıları ile sınırlı tutulmuştur. Bu eserler metin analizi yöntemiyle incelenerek, anlatılarda “elma bazen de turunç atma” şeklinde görülen ritüelin sergilenişi, kökenleri ve işlevleri üzerinde durulmuştur. İncelenen metinlerde “elma ya da turunç atma” gösterisi ile en güzel olanın belirlendiği bir seçim arenası oluşturula-rak evliliğe giden sürecin başlatıldığı görülmektedir. Elde edilen bulgular, Türk kültüründe “elma atma” ritüelinin özellikle eş seçme amacıyla sergilenen geleneksel bir gösteri olduğunu ortaya koymaktadır.
Keywords : Elma atma, mesnevi, hikâye, ritüel, yasak elma.