Osmanlı Saray Hekimliğinden Papalığın Hizmetinde İbranice Kitap Sansürcülüğüne Bir Yahudi Âlimin Hayat Hikâyesi: Domenico Yeruşalmî (ö. 1622) ve Sefer ha-Zikuk

Authors : Yasin MERAL

Pages : 105-134

Doi:10.51490/oksident.1020299

View : 8 | Download : 5

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Katolik Kilisesi 16. yüzyılda Reform hareketlerine bir cevap olarak Hıristiyanlık inancı açısından sakıncalı görülen kitapların yasaklanması ve sansürden geçirilmesine önem göstermiştir. Bu çerçevede Index adı verilen listelerle yasaklı kitaplar ilan edilmeye başlanmış diğer taraftan da sansür komisyonları kurularak kitaplardaki sakıncalı ifadeler basılmadan önce çıkarılmış, basılanların da üzeri mürekkeple çizilmiştir. İtalya’nın farklı şehirlerinde sansür komisyonlarında genellikle Hıristiyanlığı kabul eden Yahudi dönmeleri istihdam edilmiştir. Bunun temel sebebi, bu dönmelerin İbranice bilgileri ve Yahudi dinî literatürüne olan aşinalıklarıdır. Bu sansürcülerin başında da Domenico Yeruşalmî gelmektedir. 1555 yılında Kudüs’te doğan Domenico, 1578/9-1588/9 yılları arasında İstanbul’da Sultan III. Murad’ın özel hekimi olarak görev yapmıştır. İstanbul’dan İtalya’ya giden Domenico, 1593 yılında Venedik’te Hıristiyan olmuştur. Domenico hem sansür kitabı hazırlamış hem de Yeni Ahit’i İbraniceye tercüme etmiştir. Domenico’dan günümüze gelen en önemli çalışma, sansür el kitabı olarak hazırladığı Sefer ha-Zikuk’tur. 1596 yılında Mantua’da sansür komisyonunda görevliyken hazırladığı bu eser, sansür tarihinin en ilginç örneklerinden biridir. Domenico, bu eserin girişinde sansürcüler için takip edilmesi gereken ilkeleri listelemektedir. Bu ilkelerde Hıristiyanlığa yönelik tahkir ifadelerinin silinmesi veya değiştirilmesi belirtilmektedir. Ayrıca reenkarnasyon gibi Kilise açısından sapkın olarak kabul edilen düşünceler de bu listede yer almaktadır. Domenico, bu eserinde yüzlerce eserin isimlerini ve basıldıkları yerleri vererek hangi sayfa ve hangi satırdaki hangi kelimenin silineceğini belirtmektedir. Bazı eserler farklı basım yerleri dikkate alınarak tekrar edilmiştir. Domenico’nun sansürcü olarak imzasının yer aldığı pek çok eser günümüze ulaşmıştır. Bu eserler incelendiğinde Domenico’nun kendisinin belirlediği esaslara uymada titiz olmadığı görülmektedir. Bu makalede Domenico’nun yaşam hikâyesi, Hıristiyan oluşu ve Sefer ha-Zikuk’un içeriği hakkında bilgi verilecektir.
Keywords : Domenico Yeruşalmî, Sefer ha Zikuk, İbranice, sansür, Kilise, Talmud, İstanbul, Venedik