Çağatay Türkçesinin Son Dönemine Ait Bir Hikâye: Kâsım’ın Cühûd-nâme’si

Authors : Muhammet Raşit Öztürk

Pages : 177-236

Doi:10.59257/turkbilig.1463725

View : 4 | Download : 3

Publication Date : 2024-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :15 20. yüzyıllar arasında Hazar Denizi’nin doğusunda yaşayan Kuzey ve Doğu Türklüğünün edebî dili olarak sıklıkla kullanılan Çağatay Türkçesi (Doğu Türkçesi), Eski Anadolu Türkçesiyle birlikte en fazla eser verilen tarihî Türk lehçelerindendir. Bu dönemde pek çok müellif tarafından muhtelif türlerde eserler kaleme alınmış, İslami hassasiyetin getirdiği sorumlulukla dinî mahiyet taşıyan eserlerin telif ve tercümesine de önem verilmiştir. Çağatay Türkçesi döneminde yazılmış olan dinî eserlerden birisi de Kâsım’ın Cühûd nâme’sidir. 45 dörtlükten oluşan ve Yahudi bir çocuğun Hz. Muhammed’e duyduğu sevgiyi anlatan Cühûd nâme, “Şems i Âsî” mahlasını kullanan Yesevi şeyhi Şemseddîn Özgendî tarafından kaleme alınmış olan Kıssa i Kûdek nâme’nin yeniden tertibi görünümündedir. Kâsım, eseri nazım birimi ve söz varlığı açısından farklılaştırmış, eserin başına ve sonuna yaptığı eklemelerle esere telif niteliği kazandırmıştır. Cühûd nâme’nin Türkiye, Özbekistan ve Almanya’daki kütüphanelerde dört nüshası mevcuttur. Türkiye’deki nüsha Kütahya Belediyesi Mustafa Yeşil Kütüphanesinde “24583” numarayla kayıtlıdır. Eserin Ebû Reyhân El Bîrûnî Yazma Eserler Kütüphanesinde “3142 II” ve “3680 II” numaralarla kayıtlı iki nüshası daha mevcuttur. Almanya’da bulunan nüsha ise Berlin Devlet Kütüphanesinde “Ms.or.oct. 1723” arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Bu çalışmada Kâsım’ın Cühûd nâme’sinin Türkiye ve Özbekistan’da bulunan üç nüshası tenkitli olarak incelenmiş, çalışma sonunda ortaya çıkan metin Türkiye Türkçesine aktarılmış ve metnin dikkat çeken dil hususiyetleri dikkatlere sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonuna gramatikal dizin ve tenkitli metinde kullanılan nüshaların tıpkıbasımları da eklenmiştir.
Keywords : Çağatay Türkçesi, Kâsım, Şems-i Âsî, Cühûd-nâme, Hz. Muhammed