OSMANLI KİMLİĞİNDEN TÜRK ULUSUNA: MODERNLEŞEN TÜRKİYE’DE MİLLİ KİMLİK POLİTİKALARI

Authors : Nergiz AYDOĞDU

Pages : 59-72

Doi:10.33431/belgi.815625

View : 22 | Download : 17

Publication Date : 2021-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Modernleşme süreci Türkiye’sinde siyasi ve sosyal dönüşümün çok tartışılan alanlarından biri de milli kimlik olgusunun kapsam ve özellikleridir. Osmanlı Devleti’nden ulus devletine geçiş sürecinde Osmanlılık ve Türklük kimliği üzerinden en gerilimli tartışmaların odak noktasının milli kimliğin inşası meselesi olduğu açıktır. Türkiye’deki siyasi ideolojilerin milli kimliğin tanımı ve özellikleri söz konusu olduğunda Müslüman ve gayrimüslim toplulukları öteki ve yabancı kılacak tanım ve tavsiflerde bulunarak Türklük, Müslümanlık ve Batılılık özelliklerini öne çıkaran tanımlamalarda bulundukları görülmüştür. Türkiye’de milli kimliğin etnik ve kültürel özelliklerinin On dokuzuncu yüzyıl siyasal ideolojilerince öncelik ve sıralaması değişirken Türk kimliğinin etnik ve kültürel özelliklerinin içerik ve yorumlarının da farklılıklar arz ettiği görülmektedir. II. Meşrutiyet sonrası Türk siyasal partilerinde, parti programlarında dünya halklarına göre medeniyete gecikmiş bir Türkiye’nin çağdaş düşünce, bilgi teknolojisi ve yaşama biçimini hızlıca değiştirme ve “mesafeyi kapatma” anlayışının hâkim olduğunu görebiliriz. Türklerin siyasi devlet geleneği ve siyasal kültürlerine ilişkin bu dönemde modernleşme, demokratikleşme politikaları çerçevesinde yeni yaklaşım ve öneriler tartışılmaya başlamıştır. İttihat ve Terakki Fırkası, Fedakaran-ı Millet Cemiyeti, Ahrar Fırkası ve Osmanlı Demokrat Fırkası’nın parti program ve beyannamelerinde ekonomik kalkınma ve sanayileşmeye dair izlenecek politik adımların tanımlandığını görebiliriz. Meşrutiyet dönemi yönetici ve bürokratları için devletin bütünlüğü ve devamı öncelikli meselelerden biridir. Osmanlı milliyetçiliğini inşaya dönük olarak ittihad-ı anasır politikası, farklı etnik köken ve inançta toplulukları, eşit haklara sahip tek bir millet olarak yaratmaya çalışmıştır. Söz konusu politika, İttihat ve Terakki Fırkasının otoriter ve merkeziyetçi uygulamaları ile birlikte sürdürüldüğünden gayrimüslim halkın tepkilerine sebep olmuştur. Bununla birlikte, başta İttihat ve Terakki Fırkası olmak üzere bu dönemin siyasi partilerinde, Osmanlı milliyetçiliği yaratmaya dönük faaliyetler, “ön” milliyetçilik olarak değerlendirilebilir. Meşrutiyet dönemi siyasal partilerinde konumu bakımından zayıflayan ve sahip olduğu yetkiler anayasal hükümlerle sınırlandırılmak istenen bir padişah portresi vardır. Sultana bağlılık ve saygının azalması zaman içerisinde seküler bir hukuk düzeninin alanının genişlemesi ile alakalıdır. Ahrar Fırkası’nın programında padişahtan hiç söz edilmez. Ahrar Fırkası’nın beyannamesinde de Padişah sadece “Hükümdar”dır, saygı ve bağlıklık ifadeleri bulunmaz. Ahrar Fırkası’nın iktidara gelmesi durumunda padişahın yasama, yürütme ve denetleme vazifelerini nasıl icra edeceği bir başka ifade ile bu konuda padişaha nasıl bir konum tevdi edileceği açık değildir. Türk Milli kimliğinin inşası sürecinde, geleneksel toplumsal yapının eleştirisi, bunun yanında halkın bütününün hukuk-ı siyasiyesini güvence altına alan bir demokratik yapılanma siyasal parti programlarında yer almıştır. Osmanlı devletinde yaşayan farklı etnik ve inançta halkların devlete olan bağlılığını sağlamaya dönük çabalar, dönemin siyasi parti programlarında demokratik ilke ve politikaların belirginleşmesini gerektirmiştir. II. Meşrutiyet dönemi parti programlarında ziraat, zenaat ve sanayinin geliştirilmesi ve Türk halkının “teşebbüs-i şahsi”sinin artırılması planlanır. Bu dönemde kurulan derneklerce, dilde ve yaşayışta yabancı kültürel etkilerin ortadan kaldırılması gibi kültürel bir milliyetçilik hareketi başlatılmıştır. Bu hareket zaman içerisinde yeni bir tarih, inanç ve gelecek tahayyülünün gelişmesini sağlamıştır. Modern Türkiye’nin köklerini oluşturan ve insan unsuru bakımından Osmanlı dönemi Türk toplumunun bir devamı olan Türk toplumunun, Osmanlı kimliğinden Türk kimliğine geçişi, siyasi ve sosyal olarak kimlik değişiminin temel problemleri bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Bu dönemin siyasi parti programları, tüzük ve beyannameleri, siyasi partilerin yayın organlarında Osmanlılık, İslâmlık ve Türklük kavramlarına ilişkin yaklaşımlar, kimlik siyasetinin öncelikleri bu çalışmada incelenmiş ve değerlendirilmiştir.
Keywords : Milli Kimlik, Osmanlı Kimliği, Türklük, Vatandaşlık, Modernleşme