KIRGIZ EPİK DESTANI SEMETEY’DEN İLHAMLA YAZILAN “AYÇÜRÖK” OPERASI

Authors : Ezgi Oya Gümüş, Elvira Nasırambekova

Pages : 294-315

Doi:10.31811/ojomus.1423155

View : 60 | Download : 170

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Araştırmada 1939 yılında Kırgızca olarak yazılan, bestelenen ve sahnelenen Kırgızların kültürel özelliklerini taşıyan “Ayçürök” operası ele alınmıştır. Ayçürök operası Kırgızların Sovyetler Birliği egemenliğinde olduğu döneminde yazılmıştır. Kırgızların Sovyetler Birliği’nden ayrılarak bağımsız bir devlet olmasından sonra da sahnelenmeye devam etmiştir. 85 yıldır sahnelenmekte olan “Ayçürök” Operası konusunu Manas Destanı Üçlemesinin Semetey bölümünden almaktadır. Bu özelliği ile “Ayçürök” kültürel kökenini Türk Dünyası epik destan geleneğinden alan operalar arasında yer almaktadır. “Ayçürök” Semetey destanının olağanüstü özelliklere sahip en temel, eksen karakteridir. Bu özellikleri de epik destan Semetey’in anlatım özelliklerine sahip olmasındandır. Araştırma kapsamında detaylıca literatür ve arşiv taraması yapılarak operanın librettosu ve nota kitabına ulaşılmıştır. Operanın 1939 yılında Kırgızca olarak yazılan librettosu ve 1958 yılınca Kırgızca ve Rusça olarak yazılan nota kitabı incelenmiştir. Bu inceleme sonrasında eserin konusu, perde sayısı, eserde yer alan müzik aletleri, aryalar vd. müzikler, danslar belirlenmiştir. Çalışmamız kapsamında ayrıca operanın tarihçesi ele alınmıştır. Yaptığımız araştırma kapsamında eserin dört perde altı sahne olarak yazıldığı, eserin librettosunun Kırgızca, nota kitabının Kırgızca ve Rusça olduğu belirlenmiştir. Çalışmamızda operanın konusu, sahnelerin içerikleri, eserde yer alan karakterler, karakterlerin ses grupları da tespit edilmiştir. Çalışmamızda Ayçürök operasında Kırgızlara ait geleneksel halk dansları, “Kiyiz”, “Mendillerle Dans”, “Caş Kerbez”, “Çobanların Dansı” “Rüya” “Kızlar” vd. geleneksel Kırgız müzik aletlerinin (Komuz, ağız komuz) kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca sahne tasarımında ve kostümlerinde Kırgızlara ait maddi kültür unsurlarının kullanılarak sahne tasarımının yapıldığı belirlenmiştir. Sanatçılarının kıyafetlerinde de Kırgızlara ait kadın ve erkek kıyafetlerinin, başlıklarını, “Ak kalpak”, “Eleçek”, “Kaftan”, “Tebetey” kullanıldığını tespit edilmiştir. Sonuç olarak; “Ayçürök” operasında Kırgızlara ait kültürel unsurlar açıkça eserde yer almaktadır. Bu sayede Kırgızların sonraki kuşaklara kültürel unsurlarını aktarmak için opera sanatını kullanmaya başladığı, bunun ilk örneğinin de Ayçürök Operası olduğu sonucuna ulaşılabilir. Araştırmadaki temel amaç, ele alınan tüm konu başlıkları sayesinde 2024 yılında hâlâ sahnelenmekte olan Türk Dünyası ortak kültürel mirası olan “Ayçürök” operasının evrensel ve ulusal boyutta önemini vurgulamak, akademik müzik dünyasına tanıtmaktır.
Keywords : Ayçürök Operası, Semetey Destanı, Kırgız Operası, Kültürel Unsurlar, Folklor