TÜRKÇEDE TERSİNE HİTAP: MUHATABIN PERSPEKTİFİNİ KULLANARAK SESLENME STRATEJİSİ ÜZERİNE

Authors : Aslıhan Dinçer

Pages : 1291-1302

Doi:10.32321/cutad.1557838

View : 10 | Download : 8

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede geleneksel hitap biçimlerinden farklı bir iletişim yolunun benimsendiği tersine hitap olgusu ele alınmaktadır. Tersine hitap, muhatabın perspektifinden konuşma ya da onun rolünü üstlenme yoluyla gerçekleşmektedir. Bu tür hitaplar, muhataptan ziyade konuşurun kimliğini veya ilişkideki rolünü vurgulayan yapılardır. Daha çok genetik veya kurgusal akrabalık ilişkileri içinde, özellikle de ebeveyn-çocuk arasındaki etkileşimlerde ortaya çıkan bu iletişim modeli, mantıksal açıdan tutarsızlık içerse de hitap sisteminin esnek yapısına bağlı olarak gelişen ve yalnız Türkçede değil, birçok dünya dilinde de yaygın biçimde karşılaşılan bir kullanım biçimidir. Örneğin bir annenin çocuğuna “Anneciğim sana masal okumamı ister misin” veya bir babanın çocuğuna “Babacığım bugün parka çıkmıyoruz” biçimindeki ifadeleri, tersine hitap içeren kullanımlar arasındandır. Bu hitap biçimlerinin genellikle muhataba karşı sevgi, şefkat, sempati veya yakınlık ifade etme; yani duygusal bir bağ kurma amacıyla tercih edildikleri görülmektedir. Bununla birlikte bazen komut işlevi ile de ortaya çıkabildikleri dikkati çekmektedir. Bu, büyük çoğunlukla tersine hitapların yaş, tecrübe veya sosyal konum itibarıyla üstte bulunan, yani hiyerarşik bakımdan güçlü olan kişi tarafından alt pozisyonda bulunan kişiye yöneltilmesi ile de ilgilidir. Buna göre bir ebeveynin çocuğuna söylediği “Odanı topla anneciğim” cümlesi uyarı, istek, emir, talimat değerine de sahip olabilir. Dolayısıyla tersine hitapların yalnızca iletişimsel bir işlevi bulunmamaktadır. Bunlar aynı zamanda sosyal ilişkilerdeki duygusal bağları pekiştiren ya da başka pragmatik anlamlar yüklenen dilsel araçlar olarak da işlev görmektedirler. Tersine hitap biçiminin ortaya çıkması, yalnızca dilin zamanla değişmesine bağlı bir sonuç olarak değerlendirilemez. Çünkü sosyo-psikolojik bir yönü de bulunan bu olgu, dilde yenilik arayışının ve farklı olma arzusunun bir yansıması olarak da dikkati çekmektedir. Bu çalışmada tersine hitapların dilde nasıl yapılandıkları, hangi durumlarda kullanıldıkları, hangi pragmatik işlevlere ve hangi yapısal özelliklere sahip oldukları üzerinde durulacaktır.
Keywords : Hitap Stratejileri, Tersine Hitap, Doğrudan Hitap, Türkiye Türkçesi