‘Alî Şîr Nevâyî’nin Mazmun Anlayışı ve Türk Mazmunları

Authors : Üzeyir ASLAN

Pages : 1-22

Doi:10.15247/dev.76

View : 21 | Download : 10

Publication Date : 2011-12-01

Article Type : Book Review

Abstract :Mazmun, (< Ar. z-m-n) “içerik, muhteva, kapsam” anlamına gelir. Bir edebî kavram olarak ise; bir şeyi, o şeyin vasıflarını veya o şeyi çağrıştıracak kelime ve kavramları zikrederek bir ibarenin içinde gizlemek; bir mana veya mefhumu, özelliklerini çağrıştıracak kelime grupları içinde gizleme sanatı; oyun, hüner, sanat; dolaylı anlatım, telmih, teşbih, istiare ve mecaz gibi sanatlarla mukayyet bir kavram; beyitler içindeki gizli olan sanatlı anlam; divan edebiyatının kendi dünyası içerisindeki bilinen hayal, inanış ve düşüncelerin beyit ya da beyitlerdeki dolaylı anlatımı; anlam, öz, verilmek istenen düşünce; şiirde ustaca söylenmiş söz; ince, zarif anlatım; benzeri az olan hatta bulunmayan söz; sanatçının hüner gösterme isteğinin sonucunda ortaya çıkan söz ustalığı; kavramlara anlam verebilme işi; divan şiirinin kuralcı yapısı içinde mütalaa edilen teşbih ve mecazlar; bir sözün altında gizli olan mana şeklinde tanımlanmıştır. Nevayî, Mugakemetü ^l-lugateyn adlı eserinde Türkçe ile Farsçayı karşılaştırır ve Farsçada karşılığı bulunmayan 100 Türkçe sözcüğü örnek verir. Bunlardan birkısmı şiir sanatı ile ilgilidir. Şiirin temel konusu olan aşk, sevgili ve âşıkla ilişkili olarak sıpkar-, tamşı-, yıglamsın-, bohsa-, iñre-, siñre-, sıkta-, ökür-, inçkir-, hay hay yıgla-, telmür-, kımsan-, kızgan-, bezen-, çökür, ah ile ısıg dem, kabag ve meñ sözcüklerini “mazmun” adıyla sıralar. Buna göre Nevayî mazmunu “şiire özgü anlam, kavram, mefhum” karşılığında kullanmaktadır.
Keywords : Ali Şir Nevayî, mazmun, Çağatay edebiyatı, Ahmed Paşa