TÜRKÇE DEYİMLERİN TEMSİL ETTİĞİ DÜŞÜNCE İÇERİKLERİNİN BİLEŞENLERİ OLARAK KAVRAMLAR

Authors : Özge CAN

Pages : 176-190

View : 21 | Download : 12

Publication Date : 2020-04-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Doğal dil konuşucularının kavram alanına geçebilmesi dil göstergelerinin anlamlarının anlaşılmasıyla mümkündür. Konuşucuların düşünsel eylemlerinin evrensel birimi sayılan kavramlar dünyayla ilgili bilgi ve bilincinin bileşenlerini oluşturur. Bu noktada çoksözcüklü bileşenler kavramsal dizgemizde yer alan dünya hakkındaki daha genel bilgimizden ortaya çıkan dilsel birimlerdir (Kövecses, 2010) ve bilişsel bilgilerin depolandığı, kalıp halinde kültürden kültüre aktarılan bir ürün olduğu için, tek tek ayrı gönderimleri olan sözcüklerden oluşan yapılar olarak ele alınmamalıdır. Çoksözcüklü bileşenleri, içindeki birimlerin anlamlarıyla ilgili bir anlamı yansıtan ifadeler olarak değerlendirmeyen bu çalışmada, dil-biliş-zihin-kültür ağlarının değerlendirilmesini mümkün kılacak Bilişsel Anlambilim modelinin öngördüğü bakış açısı benimsenmiş, Basit Rastgele Örneklem yoluyla elde edilen 1000 Türkçe çoksözcüklü bileşenin bilişsel eğilimi tartışılmıştır. Sözgelimi, “etekleri zil (ıslık veya çalpara) çal-” gibi bir çoksözcüklü bileşenin her bir birimi sözlüksel anlamlarıyla zihinde işlemlenmemekte, ancak bütüncül anlamıyla konuşucunun bilişindeki telaş bilişsel üst kavram ına temas ederek anlamlandırılmaktadır. Bu çalışmada da Türkçe çoksözcüklüler tarafından kesitlenen üst kavramlar, metin içerisinde kendisini birlikte gerçekleştirdiği ilişkili/eşanlamlı anahtar kavramlar (örn. sevinç , neşe , koşturma(k) ) ve bunlarla zihinsel/bilişsel eşdizimlilik ilişkisi gösteren sözcük kümeleri (örn. acele et- , mutlu ol- ) saptanmıştır. Gelinen noktada bu çalışma, anadil konuşucusu yargısı çerçevesinde Kültürel ve Tarihsel Çözümleme Yöntemi yle Türkçe çoksözcüklü bileşenlerin bilişsel eğiliminin etiketlenmesini ve Türk insanının doğrudan bilişsel düzeneğine erişim sağlanmasını amaçlamış, bu amaç doğrultusunda anadil konuşucularının yaşam deneyimlerini ve gerçekliğini dilsel göstergelerle kodlarken, bunu hangi kavram(lar)la gerçekleştirdikleri, bir dilsel çıktı olan çoksözcüklü bileşenler aracılığıyla bilinç ve biliş temsillerini nasıl oluşturuldukları yorumlanmıştır: ulamlaştırılan çoksözcükülerle 143 üst kavram kesitlenmekte, bunlar arasında sırasıyla açıklık, aşırılık,  fırsatçılık ve ölüm  öncelenen alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. 
Keywords : Türkçe Çoksözcüklü Bileşenler, Bilişsel Eğilim, Kavram