AVANGART BİR ÖYKÜNÜN EPİK BİR OYUNA DÖNÜŞÜMÜ: AYIŞIĞINDA ŞAMATA

Authors : E. Candan İri

Pages : 173-197

Doi:10.69878/deuefad.1544554

View : 43 | Download : 46

Publication Date : 2025-04-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Haldun Taner, 1940’lı yıllardan 1980’li yıllara uzanan süreçte öykü ve oyun yazarlığını eş zamanlı olarak sürdürür. Her iki edebî türde de onlarca yapıt ortaya koyar. Taner’in keskin zekâsının ve gözlem gücünün çıktısı olan bu yapıtlar, gerek içerdiği izlekler gerek bunların ifadesindeki deneysel tavır, eleştirel bakış ve mizahi üslup bakımından benzeşir. Bu benzeşme, yazarın kimi öyküleri ve oyunları arasında daha belirgindir. Taner, 1954’te aynı adla kitaplaşan uzun öyküsü Ayışığında “Çalışkur”u 1977’de Ayışığında Şamata adıyla oyunlaştırır. Yazarın uyarlama yoluyla metinlerarası bir sürece dâhil ettiği bu iki yapıt, sıra dışı kurguları ve anlatım biçimleriyle deneysel yazın çizgisindedir. Uyarlanan metin Ayışığında “Çalışkur”, klasik kurgulama kurallarından uzaklaşılarak çeşitli başlıklar altında oluşturulmuş bir öyküdür. Öyküye adını veren ilk bölümde okur, klasik bir metinle karşı karşıya getirilir. Yapıtı sıra dışı kılan ve kurgusal da olsa alımlayıcıyı da anlatıya dâhil eden düzlemler, bu aşamadan sonra diğer başlıklar altında devreye girer. “Hikâyenin Tepkileri” bölümünde kurgusal okurun öyküyü okuduktan sonra geliştirdiği tepkiler; çeşitli mektuplar, eleştiri yazıları ve raporlar aracılığıyla gerçek okura sunulur. “Sonuç” bölümünde yazar, kurgusal okurun tepkilerini dikkate alarak öyküsünü yenidenyazma yoluna gider. Öykünün okur tepkilerinden önceki ve sonraki hâlinin yan yana verildiği bu bölümü, yine okuru tatmin etmek için yazılan “Epilog” takip eder. Öyküye son noktayı koyan bu bölümün ardından, istekleri karşılanan okurun memnuniyet içeren yorumları bir araya getirilir. Taner, yıllar sonra aynı deneysel tavrı tiyatroda da sürdürerek bir de seyirciyi sarsmak istemiş olacak ki pembe düşler âlemine sığınan gerçek okuru alaycı bir yaklaşımla sarstığı bu avangart öyküden epik bir oyun çıkarır. Yazarın, kaynak metne büyük ölçüde sadık kalarak yaptığı bu uyarlamada, özellikle edebî tür ve tarihî dönem değişiminden doğan farklılıklar dikkat çeker. Konuya metinlerarasılık çerçevesinde yaklaşmayı amaçlayan bu çalışmada, daha ziyade bu farklılıklara odaklanılacak ve avangart bir öykünün epik tiyatroya aktarımında anlamsal ve biçimsel bakımdan ortaya çıkan dönüşümler karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.
Keywords : Haldun Taner, Uyarlama, Oyunlaştırma, Metinlerarasılık, Ayışığında Çalışkur, Ayışığında Şamata