EŞ‘ARÎ’DE VARLIK İLE MÂHİYETİN AYNİYETİ MESELESİ: DÖNEMSEL BAĞLAM FARKLILIĞI MI ESASA İLİŞKİN BİR AYRIŞMA MI?

Authors : Bilal TAŞKIN

Pages : 1049-1073

Doi:10.18403/emakalat.1028490

View : 18 | Download : 12

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam düşünce tarihi gelişim sürecinin dinamikleri itibarıyla muhtelif kırılmaları içinde barındırır. Bu kırılmalar belli bir mezhebin ya da disiplinin kavramsal ve yöntemsel ilkeleriyle ya da temel önermeleriyle ilgili olabileceği gibi, doğrudan düşünce geleneğinde öne çıkan bir ilim adamının görüşlerinin yorumlanması etrafında da gerçekleşebilir. Bunun örneklerinden biri de bu çalışmada inceleyeceğimiz, Eş‘arî’ye nispet edilen, varlık ile mahiyetin aynı şeyler oldukları görüşüdür. Bu görüşe göre varlık tek tek var olan şeylerin hakikatlerini ifade eden bir kavramdır; bütün var olanları kuşatan genel ve ortak anlamlı tümel bir kavram değildir. Müteahhir dönem kelâm metinlerinde genel olarak Eş‘arî’nin bu görüşü savunduğu aktarılır. Ancak Eş‘arî’nin eserlerinde ya da onun görüşlerini derleyen eserlerde bu görüş yönünde belli bir ifade yer almamaktadır. Çalışma Eş‘arî’ye yapılan bu nispetin, mahiyet teorisi kapsamında değil, sıfat ve ahvâlin (niteliksel durumlar) şeylerle ilişkisi bağlamında dikkate alınması gerektiği öne sürmektedir. Çalışmada Eş‘arî’nin görüşlerinin tespitinde doğrudan kendi eserlerine ve onun görüşlerini derleyen İbn Fûrek’in Mücerred adlı eserine başvurulmuştur.
Keywords : Varlık, Mahiyet, Eşarî, Hâl, Sıfat