Ses Anlam İlişkisi Bağlamında Kur’an Tilâvetinde Tenğîm (Tonlama) Olgusu

Authors : Alaaddin Salihoğlu

Pages : 115-140

Doi:10.51702/esoguifd.1559758

View : 181 | Download : 177

Publication Date : 2025-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Kur’an-ı Kerim’in tilâvetinde, fonetik unsurların doğru seslendirilmesi, tecvîd kaidelerinin tatbiki ve melodik yapının uygulanması ehemmiyet arz eden hususlardandır. Bununla beraber, Kur’an kıraatinin mühim dinamiklerinden biri de tilâvette ses-mana uyumunun sağlanmasıdır. Kur’an okunuşunda, ses icrasının tekdüze bir tonda devam etmesi suretiyle yeknesak bir yapı sergilememesi, aksine Kur’an metninin semantik ve fonetik boyutlarını dikkate alarak ses perdesinde tezahür eden yükseliş ve alçalışlarla canlı bir prozodik örüntü takip etmesi, fonetik açıdan zaruri addedilmektedir. Bu yaklaşım, tilâvetin ses örgüsünü zenginleştirirken, aynı zamanda metnin anlam katmanlarını daha etkili bir biçimde yansıtma potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışma, Kur’an tilâvetinde ses-anlam uyumunu sağlamakta büyük rol oynayan tenğîm (tonlama) olgusunu interdisipliner bir yaklaşımla ele almayı hedeflemektedir. Dilbilim, sesbilim, tecvîd, kıraat ve tefsir ilimleri arasında köprü kurma gayretinde olan bu araştırma, tenğîm olgusunun Kur’an tilâvetindeki yerini, önemini ve manaya etkisini analitik bir perspektifle incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, başta tenğîm olmak üzere, tatrîz, nebr, teğannî, tecvîd ve tertîl gibi tenğîm ile alakalı prozodik kavramlar üzerine odaklanmıştır. Bu minvalde, her bir kavramın delâleti, işlevsel önemi ve tatbiki boyutları mukayeseli bir yöntem çerçevesinde tahlil edilmiş ve aralarındaki münasebetler haritalandırılmıştır. Araştırmanın sonuçları, Arap dili prozodik sistemi içerisinde tenğîm olgusunun müstesna bir yer tuttuğunu vurgulamaktadır. Bu olgu, ses tellerinin gerilim derecesiyle doğrudan ilişkili olup, sesin yükseklik ve alçaklığındaki değişimleri ifade etmektedir. Tenğîmin, yeni lafızlar ilave etme ihtiyacı duymaksızın cümle semantiğini değiştirme kabiliyeti, onun sözlü hitaptaki işlevinin yazılı dildeki noktalama işaretleriyle benzerlik gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, tenğîmin konuşmacının psikolojik ve duygusal durumunu yansıtan bir cümle prozodisi oluşturduğu tespit edilmiştir. Çalışma, tenğîmin dilbilimsel analizlerde genellikle cümle düzeyinde işlevsellik gösterdiğini, ancak spesifik bir lafızda sınırlı kaldığı durumlarda nebr (vurgu) kategorisine dahil edildiğini göstermektedir. Teğannî kavramı ise, Kur’an tilâvetinde sesin güzelleştirilmesi ve melodik bir tarzda seslendirilmesi şeklinde tarif edilmekte olup, tenğîm olgusunun Kur’an tilâvetine özgü geliştirilmiş bir versiyonu olarak değerlendirilebileceği sonucuna varılmıştır. Başka bir tabirle, tenğîm olgusunun, teğannînin bir alt bileşeni olduğunu açıklamaktadır. Araştırma, ayrıca tertîl kavramının çağdaş fonetik ve dilbilim bakımından yeniden kavramsallaştırılmasını önermektedir. Bu bağlamda tertîl, Kur’an metninin fonetik açıdan en iyi hala getirilmiş ve prozodik özelliklerinin belirginleştirilmiş bir biçimde telaffuz edilmesi sanatı olarak tanımlanmıştır. Tertîlin, başta teğannî olmak üzere, tecvîd, tenğîm, nebr, vakf ve ritim gibi çeşitli prozodik unsurlara riayet ettiğinin altı çizilmiştir. Diğer bir ifadeyle tertîlin, prozodik okuma (tatrîz) olgusunun Kur’an tilâvetindeki muadili olduğu neticesine ulaşılmıştır. Çalışma kapsamında, tenğîm kavramının klasik Arap dilbilimi literatüründeki mevcudiyeti irdelenmiştir. Söz konusu gelenekte mezkûr kavramın varlığına dair tartışmalar süregelse de araştırmalar sonucunda, önde gelen dilbilimcilerin eserlerinde bu olguyu karşılayan terminolojinin kullanıldığı ve ses tonu değişikliklerinin anlam üzerindeki etkisinin incelendiği tespit edilmiştir. Bunu yanı sıra Kur’an’da tenğîm olgusunun işlevsel analizine ışık tutulmuştur. Bu çerçevede, Tenğîmin Kur’an’daki rolü üç ana kategoride değerlendirilmiştir. Bunlar; Duygusal-ifadesel işlev, sözdizimsel-yapısal işlev ve anlamsal işlevdir.
Keywords : Kur’ân-ı Kerîm ve Kırâat İlmi, Tilâvet, Tenğîm (Tonlama), Tatrîz (Prozodik Okuma), Teğannî, Tertîl.