Mihrî Hatun Divanı’ndan İki Gazelin Düşündürdükleri
Authors : Günay Tulum
Pages : 284-295
Doi:10.55666/folklor.1624547
View : 76 | Download : 36
Publication Date : 2025-03-24
Article Type : Research Paper
Abstract :Klasik Türk Edebiyatı’nda divanı günümüze ulaşabilmiş ilk kadın şair, Mihrî Hatun’dur. Kadı ve şeyh ailesinden gelen, malumat sahibi, Amasya sarayındaki hamilerinin şiir meclislerinde bulunan Mihrî, Necâtî’ye yazdığı nazireleriyle bilinir. Bu yazıda, biyografik veriler üzerinden Mihrî’nin divan şairleri arasındaki yerini belirleme amacı taşınmadığından öncelikle hayatı ve eseri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Makaleye konu olan Mihrî Divanı’nda “-âr+eteğin” kafiye+redif dizilişinde iki gazeli vardır. Bu şiirlerden “Düşdüm ayaklara elden komadum yâr eteğin/Gerçi yârüm komadı bir nefes ağyâr eteğin” matlalı gazel, Mecma‘u’n-Nezâ’ir ve Pervâne Bey Mecmuası’nda Necâtî’nin aynı kafiye ve redifle yazılmış “Şöyle muhkem tutayın bir dahi dil-dâr eteğin/Yâ elüm katʿ ideler yâ keseler yâr eteğin” matlalı gazeline nazire olarak kayıtlı toplam yirmi bir şiirin içinde yer almaktadır. Bu nazire izleğinde dikkati çeken şu olmuştur: Mihrî’nin bu gazeli, Pervâne Bey’de sirkatin çeşitlerinden “nesh”e uyacak şekilde şair Emrî’ye ait gösterilmiştir. Söz konusu gazel, Emrî Divanı’nda aynı kafiye ve redifle yazılmış iki şiirden biridir. Öyleyse XVI. yüzyıl şairi Emrî’nin XV. yüzyılın ikinci yarısında doğan ve XVI. yüzyılın başlarında vefat eden Mihrî’nin divanını okuduğu ya da onun şiirlerinden haberdar olduğu söylenebilir. Hatta bu nazire ağı, Mihrî’nin etkileme-etkilenme ekseninin her iki tarafında yer alabildiğini de ispatlar niteliktedir. Mihrî’nin her iki gazelinde de geçenنامی şeklinde yazılan kelimenin şimdiye kadar bir özel isim gibi kabul edilip Nâmi/Nâmî okunduğu; ancak bu şekildeki okumanın grameri bozduğu ve anlam bulanıklığına sebebiyet verdiği fark edilmiştir. Makalede, kelimenin Türkçe belirtme eki almış nâm kelimesi hâlinde; yani “nâmı” olarak okunması gerektiği teklif edilmiştir. Ayrıca bağlamdan hareketle “yakasuz nâm” için ariflikle alakalı olmak üzere kâğıt üstünde yazmayan, daha tarif edilmemiş, henüz rütbe olarak omuza takılmamış rütbe tanımı yapılmıştır. Bu teklif üzerinden şimdiye kadar “Öl diril ol yakasuz Nâmi eğer ‘ârif isen” şeklinde okunan beytin neden “Öl diril al yakasuz nâmı eğer ‘ârif isen” biçiminde okunması gerektiği de açıklanmıştır. Son olarak Mihrî ve Emrî’nin aynı dış yapıdaki ikinci gazellerinin kafiyeyi taşıyan ya da anlatının kurgulandığı müşterek kelimeleri ile ifade benzerlikleri göz önüne alındığında Necâtî’ye nazire olduğu söylenebilir.Keywords : Mihrî Hatun, Necâtî, Emrî, gazel, “-âr+eteğin” kafiye+redif dizilişi, nazire.