Evliya Çelebi Mizahının İzahı

Authors : Cengiz Çakmak

Pages : 183-210

Doi:10.16947/fsmia.1499472

View : 50 | Download : 81

Publication Date : 2024-06-12

Article Type : Research Paper

Abstract :Evliya Çelebi Seyahatnâme’si, Osmanlı sahasında yazılmış, alanının en önemli eseri olarak dikkat çekmektedir. Seyyahın anlatımında, kendine has dil ve üslubun temel dayanaklarından biri onun mizahçı mizacıdır. İlhamını yaşadığı dönemin zengin ve verimli mizah atmosferinden alan Evliya Çelebi, mizahçı mizacının ve kibar-komik bakış açısının yardımıyla güldüren birçok olay ve hikâye anlatmaktadır. Seyahatnâme düşünüldüğünde bu koca eserin meydana getirilmesinde ilk sebep, kökende yer alan ironik bir “dil sürçmesi”dir. Mizahi kökenli bir olayla başlayan yolculuk boyunca mizahın türlü veçhelerinin izlerine rastlanmaktadır. Latifeler, şakalar, nükteler, gülünç hikâyeler vasıtasıyla görünen mizahın altında başka aparatların veya gereçlerin kullanıldığı izlenmektedir. Bu gereçlerden ilki “Söz Cambazlıkları”dır. Cinaslı, uyaklı, ikilemeli tekerlemeler şeklindeki bu gülümseten aparatlar, ya satırlar boyunca devam eden “uzatmalı” örnekler ya “Komik Benzetmeler” ya da herhangi bir şehrin isminin kökenine dair seyyahın “uydurma”larıdır. İkincisi, bilmezlenerek dolaylı yollardan anlatma durumları için kullanılan “Tecahülüarifane Şakalar”dır. Son olarak “Grotesk Nitelikteki Şakalar” şeklinde kodlanabilecek “halkın gülüşü” metaforuyla kapsanan, bedensellik ilkesinin imgeleri (yeme, içme, dışkılama ve cinsel hayata ait imgelerin temsili), norm karşıtlığı ve sövgülü anlatımlardan oluşan mizahi yapıdır.
Keywords : Evliya Çelebi, Seyahatnâme, seyirlik oyunlar, mizah, gülme