ARPAEMÎNİZÂDE SÂMÎ\\\'NİN TA’KÎD ÖRNEĞİ BEYTİ VE AZÎZ’İN ŞERHİ

Authors : Ömer Arslan

Pages : 117-149

Doi:10.28981/hikmet.1612161

View : 64 | Download : 80

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk şiirinde anlaşılmasındaki zorluk yönüyle meşhur olmuş bazı beyitler vardır. Bunlardan biri, Arpaemînizâde Mustafa Sâmî’nin kaleminden çıkıp Tanpınar’a göre yarım asırdır, Onay’a göre iki buçuk asırdır edebiyatçıları meşgul eden, Hâzır ol bezm-i mükâfâta eyâ mest-i gurûr / Rahne-i seng-i siyeh penbe-i mînâdandır beytidir. Sâmî’nin bir gazelinde yer alan bu beyit, pek çok isim tarafından açıklanmaya çalışılmış, kimilerince manasız bulunmuş, edebiyat lugatlarına ta’kîd örneği olarak alınmış, neticede manasına henüz erişilememiş ya da büsbütün manasız olduğu kabul edilip bu tarzdaki sözleri örneklemekte kullanılan bir darbımesel hâline gelmiştir. Söz konusu beyit, bazen mazmunları itibarıyla kısaca açıklanmaya çalışılmış bazen de müstakil şerhlere konu olmuştur. Bu çalışmanın merkezini oluşturan metin de İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Arapça Yazmalar Koleksiyonu’nda AY3757 demirbaş numarası ile kayıtlı mecmuada yer alan ve Azîz isminde bir şarihin eseridir. Bu şerhte Sâmî’nin beyti filolojik bir yaklaşımla açıklanmaktadır. Beyitteki tüm kelimelerin lugat manaları tek tek maddelendikten sonra her bir madde için Farsça bir ya da iki beyit tanık getirilmiştir. Daha sonra beyit, içerdiği kelimelerin farklı anlamlarıyla oluşturulan çeşitli bağlamlardan yola çıkılarak altı farklı yönden şerh edilmiştir. Şerhin ilginç bir yönü de beytin hangi şartlar altında hangi sebeple söylenmiş olabileceğine dair duyum ve tahminlerin dile getirilmiş olmasıdır. Bu çalışmada, söz konusu beyitle ilgili literatüre değinildikten sonra ilgili şerhin yer aldığı mecmua tanıtılmış, şerh metninin biçimi ve usulü hakkında bilgi verilmiş, metnin günümüz Türkçesine çevirisi sunulmuştur. Sonuç kısmında, daha önceki şerhlerden farklı tevcihler sunan bu şerh metninin Sâmî’nin meşhur beytini açıklamaya yönelik literatür içindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ek olarak metnin transkripsiyonlu çevirisi verilmiştir.
Keywords : Klasik Türk edebiyatı, Şerh, Arpaemînizâde Sâmî, Penbe-i mînâ, Seng-i siyeh.