Sosyo-Kültürel Mirasın Buluşma Noktası: İskilip`teki Köy Odalı Çantı Camiler

Authors : Oktay Gündogdu

Pages : 1040-1066

Doi:10.14395/hid.1521827

View : 203 | Download : 182

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle 2023 yılında başladığımız “Çorum İl ve İlçelerinde Türk-İslam Dönemi Yüzey Araştırması” projesi kapsamında ilk çalışma, Çorum iline bağlı İskilip ilçe merkezi ve köylerinde gerçekleştirilmiştir. İç Anadolu ile Karadeniz Bölgesi arasında bulunan İskilip ilçesi iklim ve coğrafi yapı olarak iki bölgenin de özelliklerini taşımaktadır. Bölgenin iklim özellikleri sonucu ahşap yapıların çeşitli örnekleri ortaya çıkmıştır. Dinî ve sivil mimari örneklerinin (cami, türbe, konut, ambar, samanlık, ahır, arılık, vb.) inşasında ahşabın yapı malzemesi olarak kullanımı oldukça yaygındır. Bu durum ahşap malzeme kullanımının yaygın tekniklerinden olan çantı uygulamalarını da artırmıştır. Merkezde üç ve köylerde altı olmak üzere toplam dokuz çantı cami bulunmaktadır. İskilip merkezdeki örnekler bilimsel yayınlarda incelenmiş ancak köylerde bulunan ve tarafımızca tespit edilen çantı camiler, ilk kez bu çalışmada detaylı olarak ele alınmıştır. Mimari yapıları benzer olan çantı camilerden beşi, tek katlı olup geriye kalan dört cami ise iki katlı düzenlemeye sahiptir. İskilip’in kuzeyinde bulunan köylerdeki çantı camiler, köy odalı çantı camiler olarak gruplandırılmış; bu kapsamdaki dört örnek hem mimari hem de kültürel açıdan incelenmeye çalışılmıştır. Mimari yapıları ve işlevsellikleri açısından büyük önem taşıyan bu yapılar; “Mimarlık Tarihi, Sanat Tarihi, Türk Halk Bilimi, Kültür Tarihi” gibi bilim dalları için kültürel kodların anahtarı ve taşıyıcısı olarak kabul edilmelidir. Çorum’un genelinde yapılacak yeni tespitler hem bu tipolojideki yapıların sayısını artıracak hem de zengin bir kültürün nüvelerini ortaya çıkartacaktır. Köy odaları, mimari yapıları bakımından önemli olduğu gibi sosyo-kültürel işlevleri açısından da büyük değere sahiptir. Dini mimarinin bölgesel üslubuyla şekillenen çantı camilerle köy odalarının birleşimi ise nadir rastlanan yapılaşmalardandır. Bu tür mimari tasarımların yapılmasındaki temel amaç, yerel halkın sosyo-kültürel ihtiyaçlarını karşılamaktır. Bu çalışmada İskilip köylerinde; alt katı köy odası, üst katı cami olan Güneyaluç Köyü’nde Madanlar ve Memiler Mahallesi Camileri, Sarıkavak Köyü Camii ve Yaylacıkseki Köyü Camii olmak üzere dört yapı incelenmiştir. 1944-1961 yılları arasında inşa edilen bu yapılar, konumları, mimari şemaları ve süsleme programlarıyla birlikte altındaki köy odaları, İskilip ilçesinin Karadeniz coğrafyasından etkilendiğini ortaya koymaktadır. İncelenen yapılar arasında, üst katlarda ahşap malzemenin çantı tekniğiyle kullanıldığı; alt katlardaki köy odalarında ise ahşap ve kerpiç malzemelerin hımış ve yığma teknikleriyle uygulandığı görülmektedir. Sarıkavak Köyü Camisi’nde ise alttaki köy odasıyla üst kattaki caminin tamamı çantı tekniğinde yapılmıştır. Bu yapı harim yönelişi, kadınlar mahfilinin olmayışı, alçı ve tuğlayla yapılmış mihrabıyla diğer örneklerden ayrışmaktadır. Süsleme açısından bakıldığında sadeliğin hem iç hem de dış mekânda hakim olduğu söylenebilir. Ay-yıldız, gülbezek ve yıldız formları, mihrap, minber ve tavan süslemelerinde karşımıza çıkmaktadır. Çantı bölümlerde ahşapların birleşim noktalarında kurt boğaz ve kara boğaz geçme teknikleri uygulanmıştır. Bu yapıların benzer mimari ve kültürel özellikleri, bölgedeki yerel etkileşimlerin ve ortak geleneklerin yansımasıdır. Benzer örnekleriyle Çorum-Bayat, Tokat-Niksar, Sinop-Boyabat, Saraydüzü, Ordu-Akkuş ve Artvin-Şavşat gibi yerlerde karşılaşılmaktadır. Bu örneklerle birlikte köy odalı çantı camiler değerlendirme başlığı altında derlenmiş, bölgedeki mimari gelişim şeması izlenmeye çalışılmıştır. Genel itibariyle alt katta yer alan odalar toplanma, sohbet, haberleşme gibi köy odası işlevlerinin yanı sıra düğün, asker uğurlama gibi geleneksel törenlerde de kullanılmaktadır. Odalar, günümüzde işlevini kısmen yitirmiş olsa da bazıları köy odası olarak veya Kur’an kursu olarak kullanılmakta ve bu şekilde yerel toplulukların sosyo-kültürel bağlarını güçlendirmeye devam etmektedir. Zamana karşı direnen bu yapıların tanıtılması, tescil edilmesi, özgün işlevlerinin sürdürülmesi veya yeniden işlev kazandırılmasının yanı sıra korunarak gelecek nesillere aktarılması için mücadele edilmesi gerekmektedir.
Keywords : Çorum Yüzey Araştırması, İskilip, Köy Odalı Çantı Cami, Güneyaluç, Sarıkavak, Yaylacıkseki