Sâsânîler ve Hunlar: Doğu Sınırında Değişen Dengeler

Authors : Hasan Aksoy

Pages : 187-199

Doi:10.17218/hititsbd.1560355

View : 43 | Download : 46

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Sâsânîlerin idari merkezi olan Mezopotamya’nın düz bir arazide uzun bir kentleşme tarihine sahip olması, siyasî merkezileşmeyi kolaylaştırmıştır. Dağlar, çöller ve bozkırlarla parçalanmış topraklara yayılmış olan Sâsânîler, batı sınırını Roma İmparatorluğu’yla paylaşmaktayken doğu sınırında Türkistan bozkırlarından gelen topluluklarla karşılaşmışlardır. Bu topluluklara karşı oluşturdukları zorluk derecesinde siyasî ve askerî karşılıklar verilmeye çalışılmıştır. 4. ve 5. yy’larda yaşanan göçler, Sâsânîlerin doğu sınırındaki dinamiklerini değiştirmiştir. Özellikle Hunların bölgeye gelmeleri, Sâsânîlerin doğudaki hâkimiyetine zarar vermiştir. Doğu sınırını sürekli güçlendirme ve savunma çabaları, Horasan, Toharistan ve Mâverâünnehir bölgelerine düzenlenen seferler Sâsânî ordusunu ve hazinesini ciddi manada yormuştur. Bu bölgelere ilk Hun göç dalgası, 4. yy’ın ikinci yarısında Hunsular tarafından gerçekleştirilmiştir. Her ne kadar başlarda Sâsânîler Hunsularla savaşmış olsa da sonrasında yapılan antlaşmayla barış sağlanmıştır. Hunsular, Sâsânîlerin müttefiki olarak savaşlara katılmıştır. Fakat Hunsuları, Toharistan’dan çıkartacak olan Kidara Hunlarının ve Hindukuş’un güneyinde Alkan Hunlarının yükselişi sınırdaki gerilimi arttırmıştır. Kidaralara karşı yapılan savaşlarda büyük yenilgiler alınması, Alkan Hunlarının Kabil’i işgal etmeleri Sâsânîlerin oldukça yıpranmasına ve Toharistan’daki Sâsânî hâkimiyetinin sona ermesine sebep olmuştur. Bu dönemde, yağmalanan Sâsânî altın ve gümüş sikkeleri kullanılarak Kidara adının yer aldığı sikkeler basılmıştır. Toharistan’ın elden çıkmasıyla Sâsânîler politika değişikliğine gitmişler ve Hun akınlarını önlemeye çalışarak zararı önlemeye odaklanmışlardır. Toharistan’ı ele geçiren Kidaralar, Soğdya’ya doğru genişleyerek Çin’e uzanan İpek Yolu ticareti üzerinde söz sahibi olmayı hedeflemişlerdir. 5. yy’ın ikinci yarısına kadar süren Toharistan’daki Kidara hâkimiyeti, 456 yılında II. Yezdicerd tarafından düzenlenen seferle son bulmuştur. Fakat alınan zaferle birlikte II. Yezdicerd’in ani ölümü, oğulları III. Hürmüz ile I. Fîrûz arasında taht savaşı çıkmasına neden olmuştur. Bu taht kavgasının çözümü, Akhunların desteğinin sağlanmasında aranmıştır. Bu desteği alan I. Fîrûz, kardeşini yenerek Sâsânîlerin başına geçmiştir. 5. yy’ın sonlarında büyük bir güce ulaşan Akhunlar, Kidaraların yıkılışıyla birlikte Toharistan’ı ele geçirmişler ve Sâsânîlerle ittifak halinde Soğdya’ya doğru genişlemişlerdir. Fakat Sâsânîlerle Akhunlar arasındaki ilişki, istikrarlı ve barışçıl olarak devam etmemiştir. İlerleyen süreçle I. Fîrûz, Akhunlara karşı üçten fazla askerî sefer düzenlemiştir. Alınan yenilgiler ve ağır vergiler, Sâsânîleri zor durumda bırakmakla birlikte I. Fîrûz savaşta öldürülmüştür. Böylece Sâsânîlerin Akhunlar tarafından tamamen işgal edilme ihtimali ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, 4. ve 5.yy’larda yaşanan Hun göçleriyle birlikte Sâsânîlerin doğu sınırında vuku bulan savaşlar ve değişen dengeler aktarılmaya çalışılmıştır. Özellikle sınırdaki gelişmelerin Sâsânî İmparatorluğu üzerinde ne gibi etkiler bıraktığı değerlendirilmiştir.
Keywords : Sâsânîler, Hunlar, Hunsular, Kidaralar, Alkanlar, Akhunlar